dinsdag, 28 juli 2009 00:00
Beelden en reliëfs (oud Gouvernement)
Beelden en reliëfs (oud Gouvernement)
Adres: Oud Gouvernement, Bouillonstraat 1, Lenculenstraat 26, Maastricht
Een standbeeld, twee beeldengroepen en een eenentwintigtal reliëfs.
Beeld en beeldengroepen en figurale reliëfs: zandsteen; reliëfs; hardsteen.
Afmetingen: Beeld 132cm x 40cm x 6cm; Beeldengroepen 180cm x 66cm x 166 cm; Sokkel 249cm x 66cm x 166cm; Reliëfs toren 100cm x 80cm; Reliëfs ramen 63cm x 41,5cm; Figurale reliëfs
175cm x 55cm x 30 cm [1]
In 1854 verkocht de Gemeente haar eigendom in de Bouillonstraat aan het Rijk, die er het Gouvernement van Limburg vestigde. Het oude gebouw werd vanaf 1929 afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Het ontwerp voor het nieuwe gebouw was rijksbouwmeester G.C. Bremer en werd in 1935 voltooid. Rechts van het toren lagen de provinciale kantoren, links daarvan de representatieve ruimtes voor ontvangsten. Een haaks erop staande tuinvleugel was de ambtswoning van de gouverneur. [2]
De plattegrond moest aangepast worden aan de beschikbare ruimte en rekenend houdend met het hoogteverschil. In de Lenculenstraat lag de ingang van het Statengebouw, om de hoek in de Bouillonstraat de Griffie en de gouverneurswoning.
Het gouvernementsgebouw werd later in eigendom overgedragen aan de Universititeit.
Op 1 juli 1935 werd het nieuwe gouvernementsgebouw, in aanwezigheid van zes ministers, de Statenleden, de gouverneur van Belgisch Limburg, de Commissaris van de Koningin van Noord-Brabant, leden van Eerste en Tweede Kamer, de Statenleden en vele hoogwaardigheidsbekleders uit het bedrijfsleven en genodigden plechtig geopend. [3]
publicatie in de krant na gereedkomen gebouw
De façade is versierd met door Charles Vos ontworpen en uitgevoerde reliëfs, die wapens voorstellen.
Aan de voor- en achterzijde van de toren is het wapen van de Provincie aangebracht, geflankeerd aan weerszijden door de wapens waaruit het is samengesteld. [4]
Wapen Provincie Limburg [5]
In het Limburgse provinciewapen zijn de wapens van de vier voornaamste vorstendommen opgenomen waarvan delen, tot de komst van de Fransen in 1794, behoorden tot de tegenwoordige provincie Limburg. Het wapen van Limburg is een afspiegeling van de staatkundige wordingsgeschiedenis van deze provincie.
Linksboven in een zilveren veld staat een rode leeuw met dubbele staart met goud gekroond en met gouden klauwen. Het is ontleend aan het oude wapen van de landsheer van Valkenburg.
Rechtsboven staat in een gouden veld een ongekroonde, zwarte leeuw, met rode tong en rode klauwen. De leeuw is ontleend aan het blazoen van het Huis Gulik.
Linksonder staan op een gouden ondergrond drie horens van rood met zilveren banden. Dit gedeelte houdt verband met het wapen van Horn.
Rechtsonder staat in een blauw veld een gouden leeuw met dubbele staart, een rode tong en een kroon en klauwen van goud. Dit is het oude wapen van het Hertogdom Gelre.
Over deze vier zogenaamde 'kwartieren' heen ligt een hartschild. Hierop staat in een zilveren veld een rode leeuw met gouden kroon en klauwen, afkomstig van het oude wapen van het hertogdom Limburg.
Het hele schild is bedekt met de Limburgse hertogelijke hoed, ofwel kroon. [6]
Vos heeft het wapen niet geheel volgens bovenstaande omschrijving gemaakt. daarnaast ontbreken de kleuren
Boven de ramen van de officiële vertrekken zijn de wapens geplaatst van de toenmalig tien grootste gemeenten van Limburg.
Kerkrade:
In het veld is een afbeelding van de H. Lambertus. In zijn rechterhand heeft hij een zwaard, in de andere hand de bisschopsstaf. Halverwege is een schild met een leeuw met dubbele staart, die getongd en geklauwd is. Achter het schild: pikhouwelen en sautoir. (links)
Roermond:
Een doorsneden schild. In het bovenste gedeelte is een dubbelstaartige gekroonde klimmende leeuw, getongd en genageld, in het onderste deel is een lelie.(rechts)
Maastricht:
Stadsengel die het schild met de vijfpuntige ster vasthoudt. (links)
Venlo:
Het bestaat uit een schild met een gekroonde leeuw, getongd van keel met ter rechterzijde een afgebroken dubbele staart. Onder de leeuw is een anker met verkorte stang afgebeeld. Het schild wordt aan weerszijden vastgehouden door een geharnaste ridder met sjerp. In de buitenste hand houden zij een banier vast waarop het wapen wordt weergegeven. Onder het schild de tekst "VENLO". Het wapen is een combinatie van het wapen van Gelre, waaronder Venlo sinds 1300 ressorteerde, en het symbool van de scheepvaart. Venlo was lid van de Hanzen en een belangrijke overslagplaats. [7]
Vos heeft alleen de leeuw en het anker uitgebeeld. (rechts)
Heerlen:
Een schild met een heilige met een kleed van lazuur met boordsels die in zijn rechterhand een zwaard vasthoudt. Halverwege een schild met een gekroonde klimmende leeuw. (links)
Maasbree:
Maasbree is opgebouwd uit de voormalige schepenbanken van Maasbree, Blerick en Baarlo. Het wapen is opgebouwd uit de zegels van Maasbree (adelaar: boven), Blerick (het met kruis: links beneden) en Baarlo (gewoon hert: rechts beneden).[8] (rechts)
Sittard:
Een schild met acht slangenkoppen. Het schild wordt gedekt door gouden kroon van vijf bladeren. (links)
Hoensbroek:
Hoensbroek maakte tot 1388 deel uit van de heerlijkheid Heerlen. In dat jaar werd door Herman Hoen een kasteel gebouwd en kreeg hij het gebied in leen van de Hertog van Brabant. De heerlijkheid kreeg de naam Hoensbroek. De familie voerde als een wapen een dubbelstaartige gekroonde leeuw op een veld van zilver met vier dwarsbalken. Het eerste zegel verloonde alleen het familiewapen, het tweede zegel vertoonde achter het schild de parochieheilige, Johannes de Evangelist. Dit zegel is later aangenomen als gemeentewapen.
Vos heeft de heilige afgebeeld die het schild onder zijn mantel met zijn handen vasthoudt.[9] (rechts)
Weert:
Een schild met een keper en gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parelpunten. (links)
Brunssum:
Een gedeeld schild. Links is een slangenkruis met een hartschild beladen met drie koeken (geplaatst 2-1). Aan de rechterzijde is paus Gregorius den Grooten, gekleed in pontificaat, afgebeeld. (rechts)
Boven de deur van de ambtswoning geplaatste raam bevindt zich de Stadsengel met het wapen van Maastricht.
Beeldengroepen op de beide pylonen in de voorgevel:
Boven de woning van de Gouverneur:
Een groep bestaande uit voortschrijdende mannen, vrouwen en kinderen. De drie generaties zijn bij elkaar gebracht en symboliseren het familieleven. Tussen de afgebeelde personen zijn bloemmotieven weergegeven. [10]
Boven de Griffie:
Voortschrijdende mannen en jongens symboliseren de arbeid. Zij staan onder bescherming van de Nederlandse Maagd, die het staatsgezag vertegenwoordigd. Zij voert de groep aan. Naast haar een schild met een klimmende leeuw met dubbele staart.
In een nis van dezelfde pyloon is een beeld van Mr. E.O.J.M. Baron van Hövell van Wezenveld en Westerflier verwezenlijkt. Hij was de Gouverneur van Limburg tijdens de bouw van het Gouvernement. Hij is staande op een console ten voeten uit afgebeeld in ambtkleding. Op zijn rechterarm voor zijn borst draagt hij de grote steek. Zijn linkerarm houdt hij langs zijn lichaam. Om de hoek van de nis zijn drie stenen aangebracht met de tekst:
Mr. E.O.J.M. Baron van Hövell van Wezenveld
en Westerflier Commissaris der Koningin 1918 1936
het familiewapen
Boven de ingang van de Statenzaal in de Lenculenstraat zijn drie reliëfs aangebracht.
Rechts:
Boven de sluitsteen staat ten voeten uit een jonge boer afgebeeld. Hij heeft zijn blik naar rechts gericht. Met beide handen houdt hij een zeis vast. Rechts en links van zijn onderbeen staat een figuur. (rechts)
Wim van Hoorn, student van Charles Vos aan de Middelbare Kunstnijverheidschool in Maastricht, stond model voor het beeld van de boer. Na zijn opleiding in Maastricht ging hij op voorspraak van Vos naar de Academie in Amsterdam. Hij zou een bekend beeldhouwer worden.
Midden:
Boven de sluitsteen is een peinzend man afgebeeld. Hij houdt op borsthoogte met zijn rechterhand een opengeslagen boek vast waarin hij leest. Zijn andere hand heeft hij peinzend naar zijn gezicht gebracht. Naast zijn hoofd is aan elke zijde een hoofd uitgebeeld.
Voor hem is een figuur afgebeeld dat met zijn rechterhand de eed aflegt en met zijn linkerhand het voor hem staande wapenschild van Limburg vasthoudt. (midden)
Aan de buitenzijden staat nog een figuur. [11]
Links:
Boven de sluitsteen is een mijnwerker afgebeeld met zijn hoofd naar links afgewend. In zijn linkerhand houdt hij een mijnwerkerslamp vast. (links)
De gevel wordt bekroond met het Nederlandse wapen met de tekst "je maintendrai".
De krant schreef: "daar is vooreerst de beeldengroep vóór den ingang aan de Lenculenstraat. Charles Vos beitelde hier het Gezag, geflankeerd door landbouw en nijverheid. De beelden zyn rustig en sober en de stoere landbouwer wedijvert in kracht van uitdrukking met den forschen mijnwerker." [12]
Voorstudie
Ontwerpreliëf (voormalig) gouvernement (Limburgs Museum depotnr. L26869)
Gips
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1933]
Afmetingen: hoogte 170,5cm, breedte 133,5cm en diepte 26cm
De op de pyloon boven de Griffie geplaatste groep bestaat uit voortschrijdende mannen en jongensfiguren, die de arbeidsymboliseren onder bescherming van de aan de voorkant afgebeelde Nederlandse Maagd, die het Staatsgezag vertegenwoordigend.
Restauratie beelden boven de ingang van de Statenzaal
In 2019 stortte het hoofd van de mijnwerker (linkerbeeld), waarschijnlijk door inwerking van regenwater, naar beneden. Het hoofd diende als verloren te worden beschouwd. Een inspectie van de beelden bracht aan het licht dat het hoofd van de boer (rechterbeeld) in zeer slechte staat verkeerde. Uit voorzorg werd het hoofd verwijderd. In de archieven waren vrijwel geen gegevens van de beelden te vinden. Op basis van foto’s van voor de teloorgang zou de restauratie moeten plaatsvinden.
Foto's na het stuk vallen van het hoofd van de mijnwerker (links) en verwijdering van het hoofd van de boer (rechts), 2019
De Universiteit Maastricht, de huidige eigenaar van het gebouw, heeft in nauwe samenwerking met de Rijkdienst Cultureel Erfgoed (in de persoon van de heer Tolman) de noodzakelijke restauraties in kaart gebracht. Voor de uitvoering van het plan werd het Kunstatelier Armand Mathijs uit Geleen benaderd.
Op basis van de reeds bekende gegevens heeft dit atelier een restauratieplan opgesteld dat uit een viertal stappen bestond.
In de eerste stap werd een resume van de reeds onderzoeksresultaten beschreven waaruit een lijst van nog te onderzoeken punten werd opgesteld. De twee volgende stappen betroffen de beschrijving van de restauratie van de twee beelden. Het hoofd van de boer was eerder uit voorzorg verwijderd en dus nog beschikbaar voor herplaatsing. Het hoofd was de mijnwerker was helaas verloren gegaan en er moest een nieuw model gemaakt worden. Ter plaatse zou op ware grootte een model in klei worden gemaakt. Vervolgens zou dit kleimodel in gips afgegoten worden, dat vervolgens op locatie passend gemaakt zou worden. Dit gipsmodel zou gebruikt worden voor een reproductie in natuursteen. De nieuwe steen zou 'gepatineerd' worden zodat het verschil tussen nieuw en oud minimaal zou zijn.
Het hoofd in klei wordt op locatie passend gemaakt. Links: Hendrik Jan Tolhoek (RCE); rechts Armand Mathijs (de kunstenaar) (foto’s Universiteit Maastricht)
Links Armand Mathijs aan het werk; rechts Angela Valleau (RCE), Armand Mathijs (kunstenaar), Marcel Kaesler (UM) en Hendrik Jan Tolboom (REC) (foto’s Universiteit Maastricht)
Volgens boven beschreven wijze voerde de kunstenaar de restauratie uit en werden beide hoofden herplaatst.
Tenslotte zou gekeken worden naar de gevelvlak waarbij kapotte stenen vervangen zouden worden. Aan de afwatering zou bijzondere aandacht besteed worden zodat het meeste water niet meer op de muur terecht zou komen of vol op de beelden. Ook dit gedeelte werd conform plan uitgevoerd.
Begin oktober 2020 werd de restauratie afgerond, de steigers verwijderd en pronkten de beelden weer in volle glorie.
De restauratie is zeer succesvol uitgevoerd. Door verwering moet het geringe kleurverschil nog verdwijnen. De kunstenaar heeft het nieuw vervaardigde hoofd van de mijnwerking op een prachtige wijze vorm gegeven.
Vrouwe Justitia (apart artikel)
Originele plaats (voormalig) Paleis van Justitie, Minderbroedersberg 4, Maastricht
Het beeld is herplaatst in de hal van het voormalig gouvernement Bouillionstraat, Maastricht.
Beeld, sokkel en achtergrondreliëf: mergel
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1926]
Afmetingen: Beeld 325cm x 114cm; Sokkel 55cm x 114 cm; Achtergrondreliëf 20cm x 114 cm [13]
[ 
[1] Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straat-beelden, Maastricht 1988
[2] Ubachs, Historische encyclopedie Maastricht, Zutphen 2005
[3] Plechtig geopend in De Nieuwe Koerier van 1 juli 1935; De Tijd 2 juli 1935; Limburger Koerier 2 juli 1935 (diverse artikelen); Limbugsch Dagblad 29 juni 1935
[4] Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straat-beelden, Maastricht 1988
[5] Bij de beschrijving zijn de kleuren van de wapens aangegeven. Deze kleuren zijn door Vos niet uitgevoerd.
[6] Wikipedia, juli 2009
[7] www.ngw.nl maart 2011
[8] www.ngw.nl juni 2011
[9] www.ngw.nl juni 2011
[10] Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straat-beelden, Maastricht 1988
[11] gebaseerd op tekst: Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straat-beelden, Maastricht 1988
[12] Limburgsch Dagblad 29 juni 1935
[13] Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straat-beelden, Maastricht 1988