www.charlesvos.nl

vrijdag, 19 juni 2009 00:00

Bernardinuskapel (Heerlen)

Kerk:     Bernardinuskapel

Adres:              Akerstraat 95 (school) 97 (kapel), 6417 BK Heerlen
Architect:         Wielders, Jos
Kunstenaars:   Eyck, Charles
                        Rats, Reinald
                        Vos, Charles

Collectie Bernardinuscollege, Akerstraat 95, 6417 BK Heerlen

Door de opkomende mijnbouw aan het begin van de twintigste eeuw was er in Heerlen behoefte aan middelbaar onderwijs. In 1911 begonnen Franciscaanse paters het "Sint-Bernardinus, R.K. Hoogere Burgerschool met 3-jarige cursus". In september 1913 kwamen de eerste leerlingen op de school. Sint Bernardinus breidde in 1918 uit met een Middelbare handelsschool en in 1919 werd de 3-jarige HBS omgezet in een 5-jarige. In 1930 werd aan Sint Bernardinus een Gymnasium toegevoegd. Vanaf 1970 verviel de "St." voor de naam en werd de naam veranderd in "Bernardinuscollege". Bernardinus heeft dan ook een kapel en een prachtig auditorium waar vroeger ook een kerk was.[1]
De kapel van de heilige Bernadinus van Siena is gebouwd in 1931 in zakelijk expressionistische stijl naar een ontwerp van architect Jos Wielders. De kapel met een hoofdzakelijke rechthoekige plattegrond is gelegen onder een zadeldak met leien in Maasdekking. De gevels hebben een in hoogte variabele plint in trasraam en een optrek van rode baksteen in kettingverband.

Werken  van Charles Vos:

Kruiswegstaties

De kruisweg van de Bernardinuskapel, eveneens een opdracht van de minderbroeders uit 1932, is een stuk terughoudender van formaat, kleurgebruik en vorm dan die van de Antonius van Padua, Vrank. Ze werden tot voor kort dan ook niet aan Vos toegeschreven maar aan Renald Rats ofm. Vanwege de stijl kan die toeschrijving echter geen stand houden en moeten ze aan Vos worden toegeschreven. [2]
De afmetingen van de staties zijn 75cm x 40cm. Tenzij anders vermeld staat bovenop de statie een houten kruisje.

I Jezus ter dood veroordeeld (zonder kruisje)
Rechts zit Pontius Pilatus in een zetel. Een jongetje, aan zijn linkerzijde, reikt een bak met water aan waarin Pilatus zijn handen wast "in onschuld".
Voor Pilatus staat een priester met een opengeslagen boek in zijn hand; hij vraagt de veroordeling van Jezus. Links staat Jezus, in een wit kleed en zijn hoofd schuin naar rechts, tussen twee soldaten die hem met een hand vasthouden. Iin hun vrije hand houden zij een lans.
 
kk08a
 
 
II Jezus neemt het kruis op zijn schouders
Centraal in de afbeelding wordt het kruis met behulp van twee soldaten op Jezus rechterschouder gelegd. Jezus staat naar links gericht, kijkt naar boven en heeft zijn beide handen op de voorkant van het kruis gelegd. De soldaat achter hem houdt het kruis op een tweetal plaatsen vast. De andere soldaat, gebogen voor Christus staande, omklemt het kruis met een hand terwijl de  andere hand het kruis tegenhoudt.
 
kk08b
 
III Eerste val van Jezus onder het kruis
Jezus is voor de eerste keer gevallen. Hij rust op zijn linkerhand en linkerknie op de grond. Het kruis rust deels op zijn rug en wordt door een soldaat (achter Jezus) met een hand op de dwarsbalk vastgehouden; de andere hand ligt op Jezus rug. De soldaat vooraan probeert uit alle macht het kruis omhoog te houden. Rechts en links van het tafereel staat een priester, die naar de scene kijken waarbij de rechter vertwijfeld zijn handen omhoog houdt.
 
kk08c
 
IV Jezus ontmoet zijn moeder
Jezus, gebukt onder de zwaarte van het kruis, loopt naar links. Het kruis rust op zijn linkerschouder en steunt op de grond. Een soldaat achter het kruis houdt het eveneens vast.
Maria, die op haar zoon komt afgelopen, pakt hem vast. Jezus pakt zijn moeder met zijn rechterarm vast. Beiden kijken wanhopig naar elkaar. Achter Maria staat een soldaat met de rechtervuist geheven, in de andere hand houdt hij een zweep vast. Aan de rechterzijde staat een woeste priester die middels gebaren aangeeft dat Jezus zijn weg moet vervolgen.
 
kk08d
 
V Simon van Cyrene helpt het kruis dragen
Jezus loopt nog steeds naar links. Hij draagt het kruis op zijn rechterschouder en omklemt de dwarsbalk met beide handen. Simon van Cyrene loopt achter hem en houdt het kruis aan de onderzijde vast. Uit zijn houding en grijns blijkt dat het kruis zwaar is.
Voorop loopt een soldaat, met in zijn linkerhand een lans; hij kijkt achterom in de richting van Jezus. Met zijn rechterarm geeft hij de looprichting aan die Jezus moet volgen. Achter het kruis loopt een tweede soldaat die met zijn rechterarm eveneens naar voren wijst. Helemaal rechts in het tafereel staat een woest kijkende priester.
 
kk08e
 
VI Veronica droogt Jezus aangezicht
Jezus dreigt te bezwijken onder de zwaarte van het kruis. Simon loopt nog steeds achter hem om hem te helpen bij het dragen. Jezus kijkt naar Veronica, die een wanhopige uitdrukking op haar gezicht heeft, en geknield op de grond zit met een doek in haar rechterhand. Zij maakt aanstalte om Jezus aangezicht af te drogen.
Voorop loopt nog steeds een soldaat met gedraaid lichaam en een lans in zijn rechterhand. De soldaat achteraan (met lans in de linkerhand) maant Jezus, door te wijzen, zijn weg te vervolgen.
 
kk08f
 
VII Tweede val van Jezus (zonder kruisje)
Jezus is voor de tweede keer gevallen en steunt met zijn rechterhand op de grond, de andere omvat het kruis. Een geknielde soldaat en de achter Jezus staande Simon houden het kruis vast. De tweede soldaat eist met gebaren dat Jezus zijn weg vervolgt; in zijn andere hand heeft hij een lans vast.
 
kk08g
 
VIII Jezus ontmoet de wenende vrouwen
Jezus loopt met het kruis op zijn schouder naar links in de richting van de wenende vrouwen. Hij wordt begeleid door een tweetal soldaten. De voorste houdt een gesel in zijn linkerhand en maakt een slaande beweging richting de wenende vrouwen. De soldaat achter Jezus wijst met zijn rechterhand vooruit en maakt met de gesel in zijn andere hand een slaande beweging. Helemaal rechts een priester die een afwerend gebaar maakt.
 
kk08h
 
  
IX Derde val van Jezus
Jezus is voor de derde keer gevallen en ligt languit op de grond; zijn rechterarm  gestrekt voor zich en zijn hoofd rustend op zijn linkerarm. Het kruis wordt door een tweetal soldaten omhoog gehouden. Een staat links van het kruis, de ander rechts. Aan beide buitenzijden staat een drukgebarende priester.
 
kk08i
 
X Jezus van zyn klederen ontdaan
Centraal in de afbeelding staat Jezus frontaal afgebeeld. Aan weerszijden van hem staat een soldaat die aan zijn kleed trekt. Jezus verzet zich tegen de verwijdering van zijn kleding door zijn kleed op borsthoogte met zijn linkerhand vast te houden en de andere hand omklemt het rond zijn middel. Aan de linkerzijde staat een priester met zijn blik naar boven gericht en met zijn handen maakt hij een gebaar van vertwijfeling. Aan de andere zijde staat de twee priester, die enigszins ineen gekrompen een woeste blik richt op Jezus. Hij maakt een afwerend gebaar.
 
kk08j
 
XI Jezus aan het kruis genageld
Jezus hangt aan het kruis. Beide armen zijn op een tweetal plaatsen vastgebonden met touwen. Ook om zijn bovenlichaam is een touw gebonden. Twee soldaten (links en rechts het kruis) zijn bezig de nagels door de handen van Jezus te slaan; in hun linkerhand houden ze een spijker vast terwijl hun rechterhand (met hamer) een slaande beweging maakt. Onderaan het kruis knielt een derde soldaat die de voeten van Jezus vastspijkerd. Onder het kruis staat een jongeling die het schild met de tekst INRI met beide handen vasthoudt. Aan de andere zijde zit een geknielde priester die naar Jezus opkijkt.
 
kk08k
 
XII Jezus sterft aan het kruis
Jezus is gestorven. Links loopt een soldaat weg. Maria staat aan de rechterzijde van haar zoon en kijkt vertwijfeld naar hem op. Aan de andere zijde van het kruis staat Johannes met teruggetrokken bovenlichaam die zijn handen in wanhoop naar boven richt.
 
kk08l
 
XIII Jezus van het kruis afgenomen
Jezus ligt op de schoot van zijn gehurkte moeder. Met haar rechterhand ondersteunt zij de rechterarm van haar zoon. Haar blik is naar de hemel gericht. Achter Jezus staat Johannes die met beide handen Jezus lichaam vasthoudt. Een drietal personen (twee links waaronder Maria Magdelena?) en een rechts complementeren de afbeelding.
 
kk08m
 
XIV Graflegging van Jezus (zonder kruisje)
In tegenstelling tot de andere staties staat de afbeelding in een halve cirkel. Centraal in de afbeelding ligt het levenloze lichaam van Jezus op een doek die aan de uiteinden door Nicodemus en Jozef van Arimathea wordt vastgehouden. Achter het lichaam staan een drietal personen. Centraal Maria, links een van de heilige vrouwen en rechts Johannes die met zijn linkerhand naar het hoofd van Jezus wijst.
 
kk08n
 

 

Renout van Brabant vergelijkt deze kruisweg met die in Antonius van Paduakerk in Vrank: [3]
Vos is ook een belangrijk keramiker geweest. Zijn eerste omvangrijke werk in de glazuurtechniek is de kruisweg in de St. Antoniuskerk van de Huskenskolonie bij Heerlen. Jan Engelman schrijft hierover in De Tijd van 20 Febr. 1954: „Tot zijn beste werken rekenen wij ook deze dramatische en drastische veertien kruiswegstaties. Zij zijn zeer sterk van expressie met een brede dynamiek en een pakkende tegenstelling tussen de bereidheid tot lijden in de Christusfiguur en de barokke gebaren en de demonische gelaatsuitdrukking van de om­ringende figuren."  Ik herinner mij nog hoe ik diep onder de indruk was van dit prachtig werk in de tijd dat het geplaatst werd en jaren daarna nog. Maar toen Charles lang nadien zijn keramische kruisweg maakte voor de H.B.S.-kapel van de Franciscanen aan de Akerstraat te Heerlen, geloof ik dat hij nobeler werk creëerde, ogenschijnlijk bijna schetsmatig maar dikwijls zeer raak, ontdaan van zijn zware en wijde barokken gebaar, niet zo dik gedompeld onder een vette glazuurlaag die de trillende vormgeving, de toets van de levende scheppende vin­gers zou verstikken. Slank en rijzig zijn sommige figuren, een vlamtong die in de expressie van het gelaat zijn geladen rust vindt. Hier is stiller klaarheid en zuiverder afgewogen ruimte, een aristocratie van de geest.”
 
 
Kruisbeeld
Geflankeerd door schilderijen van Charles Eyck hangt een kruisbeeld achter het altaar in baksteen gemetseld waarop het corpus van de gekruisigde Christus hangt. Achter het corpus is een glas-in-loodraam.

 kk08o        kk08p 

 

 
Fransiscus van Assisi 
Lindehout, deels gepolychromeerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd [begin jaren 30] *1
Afmetingen: hoogte 150cm, breedte 41,3cm en diepte 32,3cm.*1
Franciscus (1181-1226) is 'en face' en staande ten voeten uit afgebeeld. Zozeer is Franciscus met Christus' lijden verbonden, dat zijn beide handen en met sandalen geschoeide voeten de stigmata vertonen en zijn borst de wond van diens met een lans doorstoken hart: een voorstelling die teruggaat op het middeleeuwse thema van Franciscus als de 'alter-Christus'. *1

kk08q

 

 
Maria Onbevlekt Ontvangen
Lindehout, deels gepolychromeerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd [begin jaren 30] *1
Afmetingen: hoogte 153,7cm, breedte 56cm en diepte 30cm. *1
Van dit Mariabeeld bevindt zich het ontwerp in gips in de St. Antonius van Paduakerk te Maastricht-Nazareth. *1 (zie verder bij ontwerp)
Maria, gehuld in een sierlijk om haar heen gedrapeerde mantel is staande ten voeten uit afgebeeld. Onder haar voeten bevinden zich een maansikkel en een slang met een appel in de bek, die door Maria wordt vertrapt, als symbool van de overwinning van het kwaad door het goede. Maria houdt haar linkerhand, waarin zij een rand van haar mantel vasthoudt op haar borst, terwijl zij haar rechterarm met de opengehouden hand naar beneden uitstrekt.

 

kk08r

Ontwerp Maria Onbevlekt Ontvangen
Van dit Mariabeeld bevond zich het ontwerp in gips in de St. Antonius van Paduakerk te Maastricht-Nazareth. Na de sluiting van de kerk is het beeld overgedragen aan het Van Horne museum te Weert.
 
2108kk08r1

 

Heilig Hart
Op 15 september 1938 viert de onderwijsinstelling St. Bernardinus te Heerlen het 25-jarig bestaan van de RK H.B.S. onder leiding van de paters Fraciscanen. Een commissie van oud-leerlingen (Tummers, voorzitter - v.d. Hoek, secretaris - Jacobs, penningmeester) is gevormd om de paters blijk te geven van de erkentelijkheid van alleen, die hun eerste vorming van hen hebben ontvangen. Het geschenk zal tweeledig zijn: een Heilig Hartbeeld te vervaardigen door Charles Vos en een gedenkraam door H. Schoonbrood. Het feestgeschenk zal worden aangeboden op een reünie van oud-leerlingen.[4]
Nadat op zaterdag 17 september een fakkeltocht was georganiseerd voor de leerlingen, vond op zondag een reünie voor oud-leerlingen plaats. Er waren 80 oud-leerlingen opgekomen. Nadat pater De Jong een plechtige hoogmis in de kapel had opgedragen, werden de oud-leerlingen verwelkomd door de directeur pater Rombouts, welke groet beantwoord werd door dr. Oscar Timmermans uit Heerlen.
Na een feestmaal werd op de speelplaats het H.hartbeeld van Charles Vos, die zelf aanwezig was, onthuld. Dr. Timmers heeft dit beeld aangeboden namens de katholieke oud-leerlingen en medegedeeld dat het gedenkraam van Henri Schoonbrood aangeboden is door de niet-katholieke oud-leeringen.
De directeur sprak zijn grote voldoening uit over het geschenk en bracht hulde aan Charles Vos voor zijn ontwerp. [5]
Het beeld staat in de tuin van het klooster in een perkje.
Op een marmeren plaat met de tekst
1913-1938
uit grote dankbaarheid
aan
directeur Rombouts
en zijn...
ter gelegenheid van het
25 jarig bestaan
van ....
15 september 1938
 
Op een console staat het H. Hartbeeld. Hij staat met zijn rechtervoet voor uit. Zijn rechterhand houdt hij in de nabijheid van zijn Heilig Hart. Zijn linkerarm houdt hij langs zijn lichaam; de hand is naar buiten gedraaid.
Het beeld is niet aangetroffen.
kk08s kk08t
 
 
 
 
 
 
 
[1] Wikipedia, 2008
[2] Cauteren van J, Kruiswegen, de geschiedenis van de kruisweg, Weert 2009, blz  29. ; Mevrouw I. Paulussen deelt die mening (gesprek maart 2009)
[3] Brabant Renout van, In memoriam, in Katholiek Bouwblad 21 volume 12, blz. 185-188
[4] RKHBS het zilveren feest, Limburger Koerier 2 juli 1938
[5] Het zilveren jubileum van "St. Bernardinus" in De Nieuwe Koerier van 19 september 1938
*1 Paulussen  Charles Vos 1888-1954, tentoonstelling 13-11-1994 tot en met 29-01-1995, Gemeentemuseum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne, Weert 1994

 

Read 4514 times Last modified on vrijdag, 23 december 2022 11:52