Kerk: St. Bartholomeuskerk in Waspik
Adres Kerkstraat 1, 5165 CE Waspik:
Architect: De Kruijf (Ministerie van Waterstaat)
Kunstenaars: Charles Vos
Werken van Charles Vos:
Kruiswegstaties
In de kerk hing een geschilderde kruisweg van Grips uit 1903. Pastoor Rovers vond deze “foeilelijk”. De parochianen boden hem bij gelegenheid van zijn zilveren priesterfeest in juni 1952 een kruisweg aan. [1]
In 1952 is contact gezocht met Charles Vos (“één van de beste beeldhouwers van deze tijd”). Het kostte overredingskracht om hem zo ver te krijgen om de kruiswegstaties te maken (“de kruisweg is een echte lijdensweg geworden … Charles was versleten”). Hij heeft de kruisweg niet kunnen voltooien doordat hij in 1954 kwam te overlijden (“eerst wilde hij steeds niet en later stierf hij na de vierde statie”). [2]
Pastoor Rovers heeft toen overlegd met de pastoor van de kerk in Genhout om van deze toestemming te krijgen om de Genhoutse kruisweg na te mogen maken.
De kruisweg van Genhout werd overgegoten in gips en Jan Balendong (de assistent van Vos) heeft de staties in eiken gekapt. Pastoor Rovers schrijft in het Memoriale Parochiae “eind 55 hangen er 11 nieuwe staties in de kerk als copie van Genhout plus de drie [3] eersten door Charles Vos gemaakt tijdens zijn ziekte die nu nog vervangen zullen worden”. [4]
De pastoor is er van overtuigd “dat deze kruisweg geen copie maar een origineel is. Al is hij gemaakt naar die van Genhout daar hij gekapt is door de heer v Balendonck (Jan Balendong jp) die alles kapte voor Ch Vos. Ook al zou hij nog tijdens het leven van Ch Vos gemaakt zijn zou hij door de heer v Balendonck zijn uitgehouwen daar Ch alleen maar boetseerde. Ch. Vos is en blijft de ontwerper en heer v Balendonck de uitvoerder”. [5]
Jan (Joannes Marie Mathijs) Balendong werd op 17 juli 1889 te Maastricht geboren en overleed aldaar op 21 april 1965. Hij verbleef tot 1906 in Maastricht, verhuisde naar Roermond en kwam in 1937 wederom terug naar zijn geboorteplaats.
Hij was beeldend kunstenaar. Hij werkte als docent beeldhouwen op de Middelbare Kunstnijverheidsschool te Maastricht van 1 september 1948 tot 1 september 1954.
Zelf noemde hij zich een uitvoerder van beeldhouwwerk. Hij heeft veel gewerkt met Charles Vos. Ook voor R. Stultiens en andere jonge kunstenaars heeft hij opdrachten uitgevoerd. [6]
De kruiswegstaties van eikenhout zijn allen voorzien van een banderol met tekst. Aan de linkerzijde van de banderol is in een opening een kruis geplaatst, aan de rechterzijde is eveneens een opening, maar daar is geen kruis geplaatst.
De consoles zijn 87cm breed, 9cm hoog en 19cm diep. Op de afbeeldingen op de consoles zijn ca. 65cm breed en 45cm hoog.
1. Banderol: " I Jezus ter dood veroordeeld".
Links zit Pontius Pilatus in een zetel. Jezus wordt door twee priesters (aan de rechterzijde), met een boek in hun hand, voorgeleid aan Pilatus en ter dood veroordeeld. Een jongetje houdt Pilatus een bak met water voor waarin zijn handen wast "in onschuld".
2. Banderol: "II Jezus neemt het krvis".
Jezus draagt het kruis dat ondersteund wordt door twee soldaten. De soldaat links staat met zijn gezicht naar Jezus gericht en ondersteunt het onderste deel van de dwarsbalk van het kruis. De andere soldaat staat achter Jezus en omvat het onderste gedeelte van het kruis met zijn linkerhand; zijn rechterhand omvat het bovenste gedeelte van de dwarsbalk. Aan hun gezichtsuitdrukking is te zien dat het kruis zwaar is. Een priester met een boek in zijn hand staat aan de rechterzijde.
3. Banderol: "III Eerste val" (in de originele statie in Genhout staat geen nummer).
Jezus valt en komt onder het kruis terecht. De eerste soldaat probeert het bovenste deel van het kruis op te tillen; de tweede soldaat steunt met zijn linkerhand op de rug van Jezus en met zijn rechterhand trekt hij het kruis omhoog. De priester deint achteruit met zijn handen omhoog geheven.
4. Banderol: "Jezus ontmoet zyn moeder".
Jezus loopt nu naar rechts. Zijn handen omvatten het zware kruis (hij zakt deels door zijn benen). Een soldaat aan de linkerzijde ondersteunt het kruis. Van de rechterzijde komt de moeder van Jezus met open armen op hem toegelopen.
5. Banderol: "V Simon v Cyrene helpt het krvis dragen".
Jezus loopt naar links en bezwijkt bijna onder het gewicht van het kruis. Simon van Cyrene, een toevallige passant, wordt gedwongen te helpen met het dragen van het kruis. Achter het gezelschap loopt nog steeds de priester die grote vertwijfeling uitstraalt.
6. Banderol: "VI Veronica droogt Jezus aangezicht".
Jezus loopt, iets meer rechtop, met het kruis naar links. Voor Jezus (links) staat een woest kijkende soldaat die dreigend zijn rechterarm opheft. Veronica komt van links op Jezus af gelopen om zijn aangezicht af te drogen. Achter het kruis (rechts) volgt nog steeds de priester, nu met opgeheven armen.
7. Banderol: "VII Tweede val".
Jezus ligt op de grond, steunend op zijn armen, met het kruis op zich. Een van de twee soldaten probeert het kruis van hem af te trekken. De andere soldaat (links) maakt met zijn rechterhand een dreigend gebaar, alsof hij Jezus wil staan. De andere hand houdt het kruis vast. Tussen de twee soldaten, op de achtergrond, is het hoofd van een priester. Rechts staat de andere priester, wederom met geheven armen.
8. Banderol: "VIII Jezus ontmoet de wenende vrouwen".
Jezus loopt met kruis naar rechts in de richting waar de wenende vrouwen zich bevinden. Een soldaat ( slechts bovenlijf met armen zichtbaar) loopt direct achter Jezus en houdt mede het kruis vast. Rechts de priester met geheven handen.
9. Banderol: "IX Derde val".
Jezus ligt volledig uitgeput op de grond. Zijn linkerhand houdt de banderol vast; zijn rechter hangt slap over de banderol heen. De twee soldaten houden het kruis omhoog. De priester heft zijn rechterarm omhoog en zijn linker wist naar beneden.
10. Banderol: "X Jezus van kleed ontdaan".
Het kruis staat rechtop achter Jezus en wordt links en rechts met een hand vastgehouden door twee priesters, waarbij de priester aan de linkerkant het tafereel voor het kruis volgt en die aan de rechterkant naar boven kijkt. Jezus op de voorgrond wordt door twee soldaten ontdaan van zijn kleed. Jezus houdt zijn rechterarm gekruist voor zijn borst en met zijn linkerhand houdt hij zijn kleed vast dat door de soldaten naar beneden wordt getrokken.
11. Banderol: "XI Jezus aan het krvis genageld".
Jezus wordt door drie soldaten aan het kruis genageld. Zijn hoofd hangt naar achteren. Zijn benen zijn deels naar links gebogen. De soldaat links (gedraaid) houdt met zijn linkerhand de nagel vast en maakt zijn rechterarm, waarin hij de hamer vast heeft, een slaande beweging. De soldaat rechts (met zijn benen uit elkaar en met zijn rug naar de kijker gericht) houdt met zijn linkerhand de nagel vast en maakt met zijn rechterarm, waarin hij de hamer vast heeft, een slaande beweging. De derde soldaat ligt aan Jezus voeten en houdt die vast. Een man links van het kruis kijkt onder het kruis door naar Jezus. Achter de rechter soldaat bevindt zich nog een ander persoon op de achtergrond.
12. Banderol: "XII Jezus sterft aan het kruis".
Uiterst links staat een soldaat die van de scene wegloopt, maar wel achterom kijkt. Links naast het kruis een wenende Maria; rechts van het kruis Johannes (?). Helemaal rechts loopt de priester weg. Bovenaan het kruis een bordje met de deels zichtbare letters INRI (Jezus van Nazareth, Koning der Joden).
13. Banderol: "XIII Bewening van Jezus".
Jezus is van het kruis gehaald. Hij ligt op de schoot van een gehurkte Maria. Zijn rechterarm hangt over de banderol. Rechts achter Maria staat Maria Magdelena en links Johannes. Het kruis wordt aan het uiteinde, zowel links als rechts, door een op de rug geziene persoon vastgehouden.
14. Banderol: "XIV Graflegging"
Het levenloze lichaam van Jezus, deels gewikkeld in een doek, wordt door twee mannen met baard (links en rechts in de scene) gedragen. Achter het lichaam staat een drietal personen (Maria, Johannes en Maria Magdelena???).
Kerststal
Een kerststal bestaande uit elf beelden. De kerststal is een kopie van de die van de St. Servaaskerk in Maastricht. De kerststal is uitgevoerd in eikenhout en gekapt door Jan Balendong op twee-derde grootte van die van Maastricht. Pastoor Rovers spreekt in 1956 over tien beelden. De engel met banderole ("GLORIA IN EXCELSIS DEO") ontbreekt op een foto rond 1955, maar staat wel op een foto uit 2007.
De groep bestaat uit:
Maria
St. Jozef
Kindje Jezus
Koning zittend
Herder met staf een schaapje
Herder
Schaapje
Koning liggend
Koning staand
Engel
Os en ezel met boom
In de St. Servaaskerk is nog een twaalfde beeld aanwezig, een herder zittend, naar ontwerp van Charles Vos, maar na diens dood uitgevoerd door J. Balendong.
Charles Vos maakte dus vier staties voor de St. Barthomeuskerk in Waspik.
1. Jezus ter dood veroordeeld
Particuliere collectie, Maastricht
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd [circa 1952]
Afmetingen: hoogte 70cm, breedte 78cm en diepte 9cm
Eerste statie van de nooit voltooide kruisweg voor de kerk van Waspik.
De statie toont een met doornenkroon getooide Christus staande voor Pilatus, links een druk gesticulerende schriftgeleerde. Pilatus is aan de rechterkant gezeten op zijn troon, terwijl een jongetje naast hem water over zijn handen schenkt. Tussen Christus en Pilatus staat een soldaat met een lans. Onder het tafereel een Latijns kruis met aan weerszijden de tekst "JEZUS TER DOOD VEROORDEELD". [7]
2. Jezus neemt het kruis op
Het Jacob van Horne museum in Weert heeft deze statie in bruikleen uit particuliere collectie Maastricht.
Eikenhout
Miet gesigneerd, niet gedateerd [circa 1952]
Afmetingen: hoogte 70cm en breedte 82cm
Tweede statie van de nooit voltooide kruisweg voor de kerk van Waspik.
Jezus draagt het kruis dat ondersteund wordt door twee soldaten. De soldaat links staat met zijn gezicht naar Jezus gericht en ondersteunt het onderste deel van de dwarsbalk van het kruis. De andere soldaat staat achter Jezus en omvat de dwarsbalk met beide handen. Een priester met een boek in zijn hand staat aan de linkerzijde.
3. (Eerste val)
De huidige locatie van deze statie is onbekend.
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd [circa 1952]
4. Jezus ontmoet zijn moeder
Particulier bezit
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd [circa 1952]
Vierde statie van de nooit voltooide kruisweg voor de kerk van Waspik.
Jezus loopt naar rechts met het kruis rustend op zijn linkerschouder. Achter hem loopt een soldaat die met zijn linkerhand een slaande beweging maakt. Maria loopt, met uitgestrekte armen, in de richting van haar Zoon. Achter haar staat een soldaat die met zijn rechterhand het kruis ondersteunt. Op de achtergrond is het gezicht van Elisabeth (?) zichtbaar.
Kruiswegstatie (model) vierde
Particulier bezit
Gips, bruin gepatineerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Afmetingen: hoogte 77cm en breedte 82cm
[1] Vugt van T., brief 19 mei 2006. Citeert uit Streekarchief Langstraat Heusden Altena; 1173 RK parochie St.-Bartholomeus, Waspik (Memoriale Parochiae)
[2] Vugt van T., brief 19 mei 2006. Citeert uit Streekarchief Langstraat Heusden Altena; 1173 RK parochie St.-Bartholomeus, Waspik (Memoriale Parochiae)
[3] Dit moet zijn vier. De pastoor vermeldde eerder “stierf hij na de vierde statie”
[4] Vos blijkt vier staties voor deze gemaakt te hebben. Deze zijn later vervangen door de staties die Balendong heeft gemaakt. De originele eerste statie is nu in particulier bezit, de tweede is in bruikleen gegeven door een particulier uit Maastricht aan het Van Horne Museum in Weert, de locatie van de derde en vierde is onbekend. (de vierde statie is inmiddels opgespoord en is in particulier bezit JP)
(Van Cauteren , de geschiedenis van de kruiswegen, Weert 2009; mededeling mevrouw I. Paulussen 26 maart 2009; mededeling mevrouw F. Darding)
[5] Vugt van T., brief 19 mei 2006. Citeert uit Streekarchief Langstraat Heusden Altena; 1173 RK parochie St.-Bartholomeus, Waspik (Memoriale Parochiae)
[6] Scheen, Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950, Den Haag 1969 en Jacob P., Beeldend Benelux, biografisch handboek deel 1 t/m 6, Tilburg 2000
[7] Paulussen Charles Vos 1888-1954, tentoonstelling 13-11-1994 tot en met 29-01-1995, Gemeentemuseum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne, Weert 1994