OLV VAN BINDEREN (Binderen, Helmond)
Adres: Kapel op terrein van de voormalige Cisterciënzerabdij Sancta Maria de Valle Imperatricis; Binderen, zonder nummer, 5702 NT Helmond
Beeld O.L.Vrouw van Binderen
Volgens een legende is de Mariadevotie in Binderen verbonden met de kloosterstichting. Volgens deze legende raakte Maria van Leuven tijdens een jachtpartij haar gezelschap kwijt en kwam in een moeras terecht. Terwijl zij wegzonk in het natte veen, riep ze "God, wees mij genadig, verlos mij uit deze nood. O God 'k binder in!" Toen niemand haar leek te horen, beloofde zij Maria op deze plek een klooster te zullen bouwen "voor reine maagden uit adellijk geslacht" als zij zou worden gered. Plotseling werd de aarde weer vast en kon zij met haar page verder. Al spoedig bleek de moerassige grond niet geschikt voor de bouw van een klooster. Maria besloot daarom aan de Maagd Maria te vragen wat de beste plek was. Op een avond keek zij, biddend tot Maria, vanuit het raam van haar kasteel neer op een hoog veld bij de rivier de Aa, dat bijna geheel door de rivier werd omsloten. Ineens zag ze op die plaats 24 cisterciënzer nonnen in wit habijt die met zes jonkvrouwen langzaam om de hoogte heen liepen. Zo had Maria zelf de plaats aangegeven, waar het klooster gebouwd moest worden. Toen het gereed was, noemde Maria het, naar haar angstig avontuur, Binder-in, Binderen.
Op het terrein van het voormalig klooster lag een oude schaapskooi. Deze schaapskooi is in 1941 heringericht en is later nog enigszins verbouwd tot de huidige kapel voor O.L. Vrouw.
Geïnspireerd door het oude zegel van de abdij, waarop O.L. Vrouw met kind was afgebeeld, staande op een weiland, met de halve maan onder haar voeten en omgeven door twee opschietende rozenstengels met doornen, vervaardigde de Maastrichtse beeldhouwer Charles Vos een nieuw Mariabeeld dat op 12 oktober 1941 werd overgebracht naar de nieuwe kapel. Het beeld bestaat uit een staande Maria met in haar rechterhand een wereldbol en op haar linkerarm het kind Jezus. Onder haar voeten ligt de halve maan en tegen haar voeten aanleunend, een schaap. Het schaap werd door Vos toegevoegd als een verwijzing naar de vroegere bestemming van de kapel als schaapskooi. Een andere afwijking van de beeltenis op het oude zegel is, dat Vos het kindje Jezus zijn rechterhand op de wereldbol liet leggen, terwijl dat op het zegel de linkerhand is. De naam van het cultusbeeld, O.L. Vrouw van Binderen, Lelie onder de Doornen, is ontleend aan de oude voorstelling van Maria tussen de rozenstengels, gemodelleerd naar een versregel uit het Hooglied (2,2) waarin de bruidegom zegt: "Ja, als een lelie onder doornen, zo is mijn vriendin onder de meisjes". Het beeld wordt in de kapel omlijst door twee omhoogschietende lelies met doornen. [1]
Maria is staande ten voeten uit - in een bijna dansende beweging - en "en face" afgebeeld, hoewel haar hoofd en bovenlichaam ietwat naar links zijn gewend. Zij draagt in haar linkerarm het blij lachende Christuskind, dat met opgetrokken rechterbeentje in de holte van haar arm rechtop zit en, "en face" afgebeeld, tevens tegen haar linkerzijde aanleunt. Zijn hoofdje houdt hij schuin naar rechts gewend, terwijl hij neerwaarts blikt naar het naar hem omhoog kijkende lammetje, dat tegen Maria's mantel "en profil" naar rechts is weergegeven. Zijn gebogen rechter voorpootje trekt hij omhoog, terwijl zijn linker voorpootje op de maansikkel staat, welke ook onder Maria's voeten is afgebeeld. Het Christuskind houdt beide armpjes en tevens zijn open linkerhandje uitgestrekt. Zijn rechterhandje rust op de wereldbol, welke is afgebeeld tussen dit handje en de rechterhand van Maria, die haar gebogen arm vóór zich houdt. Onder haar sluier draagt Maria lang golvend haar, dat aan weerskanten van haar gezicht - met een serieuze blik - naar voren op haar kleed valt. Daaroverheen is haar mantel met zwierig vallende plooien sierlijk gedrapeerd. Maria, staande op de maansikkel - met het Christuskind op de arm en het lammetje naast zich aan haar linkervoet - is geplaatst op een rechthoekige sokkel. [2]
foto: kapel van Binderen
foto: kapel van Binderen
foto: kapel van Binderen
In 1941 was het beeld klaar en op 12 oktober, werd het in plechtige processie overgebracht van de Leonarduskerk naar de Mariakapel op Binderen. Een gebeurtenis als het overbrengen van het Mariabeeld was in 1941 een feest voor de hele stad. Op die zonnige zondagmiddag kwamen heel veel mensen naar het Leonardusplein. Om drie uur begon het lof, maar de belangstelling was zo groot dat honderden mensen buiten moesten blijven. Op het kerkhof naast de kerk was een luidspreker opgesteld, zodat de mensen buiten het lof ook konden horen. De plechtigheid in de kerk werd opgeluisterd door meerstemmig gezang van de St. Jozefzangertjes. Na het gezang en een preek werd het Mariabeeld, dat op het priesterkoor was opgesteld, gezegend door deken Van der Hagen. Na de zegening plaatste men het beeld op een versierde praalwagen en trok men door de straten naar het kapelletje op Binderen. Voor de wagen reden een aantal pages. Rondom de wagen liepen bruidjes, terwijl de kar gevolgd werd door wereldlijke priesters en paters Capucijnen met daarachter de gelovigen. De gelovigen in de stoet en die langs de kant van de straten zongen en baden de hele weg Marialiederen en het rozenhoedje. Aangekomen in het kapelletje werd het beeld op zijn plaats gezet. Ook hier zongen de St. Jozefzangertjes. Vanaf de kapel trokken de gelovigen weer terug naar de Leonarduskerk, waar het lof werd afgesloten. [2a]
Stichting Onze Lieve Vrouw van Binderen
Replica OLV van Binderen
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd *1
Afmetingen: hoogte 27cm, breedte 12cm, diepte 6,3cm *1
Dit is een kleinere uitvoering en werd in gips afgegoten voor de verkoop, met de opbrengst werd het grote eikenhouten beeld gefinancierd. *1
Er bestaan meerdere miniatuur-replica's van het beeld gemaakt door verschillende kunstenaars.[3] In 2005 werd door een Delfts bedrijf een digitale, 3D scan van het beeld gemaakt. De Stichting Onze Lieve Vrouw van Binderen vond een bedrijf in Helmond (SKM) dat van zo'n computerbestand een echt beeld kon maken. Dit digitale beeldhouwen (een proces van tien uur) leverde een 100% identiek beeld op. Van dit werk is weer een mal gemaakt waaruit zestig exemplaren van het beeld zijn gegoten. Ze kennen de kleurvarianten steen, hout of brons, al zijn ze allemaal van kunststof. [4]
Deze 3D scan is vervaardigd om slijtage aan het originele beeld bij het maken van afgietsel te voorkomen, als extra brandverzekering maar bovenal omdat de miniatuur-replica's nimmer identiek waren en qua kunstzinnigheid het aflegden tegen het oorspronkelijke beeld.[5]
foto: kapel van Binderen
Voorstudie OLV van Binderen
In particulier bezit (familie Backerra, Maastricht en Peters Smeets)
Gips, lichtbruin gepatineerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Afmetingen: hoogte 20cm, breedte 11cm en diepte 8cm
Er zijn geen verschillen tussen het ontwerp en het beeld in de kapel.
collectie Backerra collectie Peters Smeets
Plaquette en beeld Onze Lieve Vrouw van Binderen
Het Comité Binderen (nu Stg. Onze Lieve Vrouwe van Binderen) wilde een kapel stichten waarin een beeld van Maria, gemaakt door Charles Vos, zou komen te staan. De toenmalige voorzitter van het Comité had een tweetal werken van de OLV van Binderen in zijn bezit. Een beeld en een plaquette.
Plaquette
Particulier bezit
Gips
Niet gedateerd, niet gesigneerd [6]
Afmetingen: hoogte 50cm, breedte 23cm en diepte 4cm
De plaquette zal wellicht een eerste ontwerp van Charles Vos zijn geweest. De weergave op de plaquette komt volledig overeen met het later gemaakte eikenhouten beeld. Onderaan de plaquette is een banderol met de tekst “O.L.Vr. van Binderen”. Deze banderol ontbreekt bij het eikenhouten beeld.
foto's eigenaar
Beeld
Particulier bezit
Gips, bruin gepatineerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Afmetingen: hoogte 42cm, breedte 17,5cm en diepte 10cm
De status van het beeld is niet geheel duidelijk. Is dit een voorstudie? Of heeft Charles Vos op verzoek van zijn opdrachtgever een gipsen beeld van OLV van Binderen gemaakt?
Ik neig naar de tweede optie, gezien de maten afwijkend zijn van de voorstudies die zich in Maastricht bevinden. Het werk is met zekerheid door Vos gemaakt.
foto eigenaar
OLV van Binderen
Particulier bezit (collectie Peters Smeets)
Geglazuurde klei
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Afmetingen: hoogte 34cm, breedte 19cm en diepte 13cm
Tekst voorzijde console: O.L.Vrouwke v. Binderen B.V.O.
Op een drietal wijken deze ontwerpen af: hoofd Maria, linkerhand van het Kindje Jezus, het vasthouden van de wereldbol.
foto Peters Smeets foto eigenaar
[1] Paulussen, brief aan Noortje Janssen Backerra, 18 september 2006
www.mariakapellen.nl/helmond.htm, april 2008
www/meertens.knaw.nl
[2] Beschrijving van I. Paulussen (18-09-2006) gericht aan mevrouw N. Backerra
[2a] Archief Stichting Onze Lieve Vrouw van Binderen
[3] Stichting Onze Lieve Vrouw van Binderen, email T. van Krieken 23 september 2013
[4] www.helmond.allesvan.nl, 1 oktober 2008, de beelden zijn voor € 50 te koop bij boekhandel De Ganzeveer.
[5] Stichting Onze Lieve Vrouw van Binderen, email T. van Krieken 23 september 2013
[6] Op de achterzijde staat de tekst
CHARLES VOS
(origineel,
ontwerp)
1944
Het handschrift is niet dat van Charles Vos. Waarschijnlijk is de tekst geschreven door de toenmalige voorzitter van het Comité Binderen, de heer Jan Snackers
*1 Paulussen Charles Vos 1888-1954, tentoonstelling 13-11-1994 tot en met 29-01-1995, Gemeentemuseum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne, Weert 1994