Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming
(ook wel Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw "Sterre der Zee", Onze-Lieve-Vrouwbasiliek of Slevouwe (dialect) genoemd.
Adres: Onze-Lieve-Vrouweplein, 6211 HD Maastricht
Architect:
Kunstenaars: Jonas, Henri
Slijpen, Frans
Steffeswert, Jan van
Wildschut, Daan
Vos, Charles
OLV-basiliek
Tot de 11e en 12e eeuw is de documentatie van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek zeer beperkt, maar er wordt van uitgegaan dat de voorganger van de basiliek gebouwd werd rond de vijfde eeuw. Daarmee is de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek de oudste kerk van Maastricht. De kerk werd gebouwd binnen de muren van het oorspronkelijke castrum, waarschijnlijk ter vervanging van een heidens Romeins heiligdom. Mogelijk heeft de kerk dienst gedaan als kathedraal in de tijd dat er een bisschop zetelde in Maastricht (vierde tot zevende eeuw).
De huidige kerk dateert uit de 11e eeuw.
Tot de omwalling van de stad in 1229 was de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek het middelpunt van Maastricht.
Het gebouw is geheel in romaanse stijl. Het meest opvallende deel is het hoge westwerk uit de 11e eeuw, een brede, massief ogende toren met daarin een crypte en een koor. Aan beide zijden wordt het westwerk geflankeerd door traptorens. Waarschijnlijk werd in de 12e eeuw
Het schip dateert grotendeels uit de tweede helft van de 12e eeuw. Tijdens een restauratie onder leiding van P.J.H. Cuypers aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle laatgotische - en renaissancewijzigingen ongedaan gemaakt en het romaanse karakter gedeeltelijk gereconstrueerd.
Een portaal naast het westwerk biedt toegang tot de kerk. In zijn oorsprong dateert dit portaal uit de 13e eeuw, maar in de 15e eeuw werd het in gotische stijl verbouwd, toen het tevens ging dienen als toegang tot de achterliggende kapel van O.L. Vrouwe Sterre der Zee. De dagkapel van Onze Lieve Vrouw wordt ook wel de 13e-eeuwse Merode-kapel genoemd.
De kerk is op 20 februari 1933 door paus Pius IX tot basilica minor verheven, de volledige naam luidt sindsdien: "Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming". [1]
Sterre der Zee:
Het beeld van de Sterre der Zee is afkomstig uit de eerste Minderbroederskerk aan te Sint Pieterstraat. Het beeld is geschonken door de in 1464 in de orde van de fransiscanen ingetreden ridder Nicolaus Harlaer. In 1639, tijdens de Tachtigjarige oorlog, moesten de minderbroeders de stad verlaten. Zij namen het beeld mee.
Eind 17e eeuw keerde het beeld terug naar Maastricht. Rond deze tijd is de naam Sterre der Zee ontstaan. Het beeld heeft tot de opheffing in de Franse Tijd (1796-1814) in de tweede Minderbroederskerk (aan de Minderbroedersberg) gestaan. In 1804 is het beeld overgebracht naar de St. Nicolaaskerk (Onze-Lieve-Vrouweplein). Bij afbraak van deze kerk is het beeld naar de Onze-Lieve-Vrouwekerk verhuisd waar het nu in de Merodekapel staat.
De naam Sterre der Zee is een verbastering uit het Herbreeuws. Maria is in het Herbreeuws Mirjam. "Mir" betekent druppel en "jam" zee. De betekenis was zodoende "druppel der zee". In het Latijn is dat Stilla Maris. Stille werd al snel Stella Maris, Sterre der Zee. [2]
Basiliek:
Na voorbereidend werk van bisschop Lemmens in Rome en een brief van pastoor Fransiscus Brune (15 augustus 1932) werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk ondertekende kardinaal Eugenio Pacelli de oorkonde op 20 februari 1933 een oorkonde waardoor de kerk verheven werd tot basilica minor (basiliek).
De verheffing werd plechtig gevierd op 17 april 1933 (Paasmaandag).
Elke basilica heeft het recht op het dragen van een drietal eretekens
1. Het conpeum (een soort paraplu die niet helemaal is opengeklapt). Een dienaar hield een zonnescherm of regenscherm (conopeum) boven het hoofd van een belangrijke persoon.
2. Het tintinnabulum (een versierde houder met daarin een belletje en het beeld van de patroonheilige van de kerk). Een dienaar liep voor het rijtuig om met het belletje de weg vrij te maken.
3. Het Pauselijke wapen
De twee eretekens werden in de dertiger jaren van de vorige eeuw vervaardigd. Het conopeum werd gemaakt door de zusters fransiscanessen van de Miséricorde aan de Capucijnengang. Voor het tintinnabulum maakte Charles Vos het ontwerp dat door het atelier Kersten werd uitgevoerd. In 1983 werd het Pauselijk wapen boven de ingang van de Sterre der Zee aangebracht. [3]
Werken van Charles Vos:
Tintinnabalum
Tintinnabulum op het altaar geplaatst. [3a]
Het ontwerp is door Charles Vos gemaakt en door het atelier Kersten uitgevoerd.
Op een houder is een verbreding geplaatst waarop centraal het stadswapen van Maastricht is aangebracht. Aan weerszijden van het wapen ontspringt een lelietak. Halverwege buigt aan beide zijden een tak naar binnen. Op het raakvlak is aan de onderzijde het belletje aangebracht. Er boven, omgeven door een zeshoekige ster, staat het beeld van de Sterre der Zee. Aan beide buitenzijden klimt langs de ster een lelietak omhoog.
Bovenaan op een bol een dubbelkruis..
Beneden staat de tekst BASILICA (links van het wapen van Maastricht) en S. MARIÆV (rechts ervan).
Iets hoger om de lelie de tekst XX FEBR. (links) en A:MCMXXXIII (rechts).
Schrijn Lambertuskleed
Het Maastrichtse Onze-Lieve-Vrouwekapittel bezat enkele belangrijke textiele relieken waaronder het Lambertuskleed. Het gewaad heeft volgens de overlevering aan de heilige Maastrichtse bisschop Lambertus toebehoord. Door het bezit van dit bisschoppelijke gewaad te benadrukken, onderstreepten de leden van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel hun standpunt dat de bisschopszetel in de eigen kerk en niet in de St. Servaaskerk heeft gestaan. Het kleed hing in een vitrinekast. [4]
In 1937 werd naar ontwerp van Charles Vos een nieuw schrijn gemaakt voor dit kleed zodat dit meegedragen kon worden in processies. [5]
In 1975 werd het kleed gerestaureerd. Aangezien het gewaad te kwetsbaar was om hangende te worden getoond, werd een nieuwe vitrinekast gemaakt, waarin het schuin, liggend kan worden opgesteld. Het met mijter en staf gedecoreerde kopstuk van de hand van Charles Vos, dat de oude kast sierde, werd op de nieuwe vitrine geplaatst. [6]
De kast is sinds ca. 15 jaar niet meer in gebruik gezien het feit dat het (schuin) hangend exposeren/bewaren van dit negende eeuws textiel funest is. Er is een nieuwe vitrinekast gemaakt waarin het Levietenkleed liggend bewaard kan worden en aangelicht wordt glasvezelverlichting.
De oude vitrinekast is weggegeven echter de bovenzijde van Charles Vos is bewaard gebleven en doet op dit moment dienst als verlichtingsarmatuur op een van de zolders. [7]
Het vestis Levitica sancti Lamberti hangende in vitrinekast voor de restauratie (jaren 1950-1960). Het kopstuk van de kast is gemaakt door Charles Vos.
Huidige locatie (afbeelding kerkbestuur)
Piëta
Gips (een ontwerp voor de Odakerk in IJsselsteijn (Venray)
Dit ontwerp is door een particulier in 2011 aan de kerk geschonken. Het beeld is geplaatst in de crypte van de basiliek. In het najaar van 2012 heeft het tijdelijk een plaats gekregen in de kerk ter vervanging van een piëta die hier normaal hangt, maar in restauratie was.[8]
Petrus en Paulus
Locatie: sacristie van de kerk
Gesigneerd (Ch. Vos), niet gedateerd
Gebakken klei, geglazuurd
Afmetingen: hoogte 49,5cm (zonder houten voetstuk) [7a]
Op een ronde console zijn staande naast elkaar de apostelen Petrus en Paulus afgebeeld. Paulus (links), met wit kleed en daarover een bruinachtige mantel, staat met zijn rechterhand omhoog geheven. Op borsthoogte houdt hij in zijn andere hand een geschrift vast. Hij heeft een zeer uitgesproken gezichtsuitdrukking.
Petrus staat naast hem met groenachtig kleed en mantel. In zijn linkerhand houdt hij de sleutel vast. Zijn andere arm houdt hij hoog voor zijn lichaam en lijkt naar iets te wijzen. Hij kijkt heel schuchter.
foto Régis de la Haye
[1] Wikipedia, april 2010
[2] Schouten, Rondom de Eerste Minderbroederskerk, in Groot Verhalenboek van Maastricht, Sprokkels uit het archief, Zutphen 2010, blz. 15 e.v.
[3] De la Haye, De Sterre der Zee 75 jaar basiliek, in Groot Verhalenboek van Maastricht, Sprokkels uit het archief, Zutphen 2010, blz. 215 e.v.
[3a] De Tijd 10 april 1933 en Limburgsch Dagblad 10 april 1033
[4] Kreek, Mieke de, De kerkschat van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel te Maastricht, Utrecht 1994, blz. 220
[5] Maastricht. Basiliekprocessie in De Nieuwe Koerier van 13 augustus 1937
[6] Kreek, Mieke de, De kerkschat van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel te Maastricht, Utrecht 1994, blz. 234-236
[7] Email RK Kerkbestuur parochie O.L.Vrouwe Tenhemelopneming (A. Goessen) 14 januari 2013.
[7a] Email Régis de la Haye 18 juni 2022[8] Email de heer Verhey 4 november 2012