Kerk: St. Martinuskerk
Adres: Rechtstraat (Oeverwal) 2, 6221 EJ Maastricht
Architect: Cuypers, Pierre
Kunstenaars: Rooyen, gebr Den
Truijen, Hans
Vos, Charles
Exterieur:
De Martinuskerk is grote, drieschepige, kruisvormige, neogotische kerk, geheel opgebouwd uit rode baksteen. Aan de westkant staat een hoge toren van vier geledingen met ingesnoerde spits. De driezijdig gesloten apsis van de kerk ligt aan de westzijde, niet aan de gebruikelijke oostzijde. De kerk is dus 180 graden gedraaid. [1]
Werken van Charles Vos:
Jozef met Kind (in de sacristie)
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Afmetingen: hoogte 83cm, breedte 35cm en diepte 15 cm
St. Jozef, staande ten voeten uit afgebeeld, draagt in zijn linkerhand een winkelhaak, zijn attribuut als timmerman. Het Christuskind staat rechts naast hem, zijn rechterarm zegenend omhoog gehouden.
Onderaan de tekst : H. Joseph
Antonius met kind
Eikenhout
Niet gesigneerd, niet gedateerd
Antonius is staande ten voeten uit afgebeeld in ordekledij met een openvallende mantel en een rozenkrans rond zijn middel. Met zijn rechterarm maakt hij een zegenend gebaar. Op zijn linkerarm, op borsthoogte, draagt hij het knielende Jezuskind, die vrolijkheid uitstraalt. Zijn linkerharm houdt hij voor zijn borst. Met zijn andere arm met gesloten hand wijst hij met zijn wijsvinger naar de hemel.
Onderaan de tekst: H. Antonius
Zwarte Christus (replica) [2] (in pastorie)
Volgens een legende ontstond het beeld in het dorp Riempst tussen Tongeren en Maastricht: een edelman uit Riempst, gelegen in Belgisch Limburg, kwam op zekere dag terug van een pelgrimstocht naar het Heilig Land. Hij had voor al zijn kinderen, behalve voor de kleine Anna, een aandenken meegebracht. Hij had haar helemaal vergeten. Nu had hij in de buurt van het heilige Graf toevallig een noot opgeraapt, en om de kleine niet helemaal teleur te stellen, gaf hij haar de noot. Anna at de noot niet op, maar stopte hem in de grond. De noot werd een boom. Op een nacht ontstond er een hevig onweer. De bliksem kliefde de notenboom en 's morgens stak uit de gespleten stam een zwartgeblakerd Christusbeeld. Anna had zo toch het mooiste cadeau. Zij trad in bij de Witte Vrouwen in Maastricht en nam het kruisbeeld mee. Veel mensen kwamen er bidden en hun gebeden werden verhoord.
Een uit één stuk bruinzwart notenhout gesneden corpus dat uit het begin van de 14de eeuw moet dateren. Vier eeuwen lang is het mansgrote crucifix in het Wittevrouwenklooster aan het Vrijthof het middelpunt van een internationale devotie geweest. Vooral uit Hongarije was de toeloop, tijdens de Heiligdomsvaarten, overrompelend groot. Toen ook het Wittevrouwenklooster door de Franse bezetter werd opgeheven, dook het kruisbeeld onder bij een der zusters in een woning aan de Wycker Brugstraat. Jean-Evangeliste de Zaepfell, de eerste bisschop van Luik na het concordaat van 1801, besliste dat de Zwarte Christus in Wyck zou blijven en wel in de Sint Maartenskerk. Op 3 mei 1804 - de feestdag van de Kruisvinding - werd de miraculeuze beeltenis naar de kerk overgebracht. Waar het nog altijd hangt - en vereerd wordt - en waaraan de kerk van Wyck voor een belangrijk deel haar reputatie én haar aan trekkingskracht te danken heeft.
Van de Zwarte Christus zijn kopieën vervaardigd.In de sacristie van de kerk, de pastorie en in enkele klooster binnen Maastricht hangen replica's van het beeld:
1. G.Hack vervaardigde een corpus uit gips
2. Charles Vos maakte een eikenhouten replica.
OLV van de berg Karmel
Gipsen beeld
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1951]
De orde van de karmelieten is in de dertiende eeuw in Palistina ontstaan uit een groep christelijke kluizenaars die samenleefden op de berg Karmel.[3]
De spiritualiteit van de orde rustte op twee peilers, nl. Elia (man, oudtestamentisch gericht op Gods gerechtigheid) en Maria (vrouw, nieuwtestamentisch gericht op Bewaring van het Godsgeheim).[4]
Naast kloosters voor mannen en vrouwen ontstond ook de derde orde: een vereniging van leken, die onder leiding èn in de geest van een bepaalde religieuze orde de christelijke volmaaktheid nastreven. [5]
In Maastricht ontstond in 1879 een derde orde onder leiding kapelaan J.P.H. Jacobs (Martinuskerk te Wijck en vanaf 1903 pastoor van OLVrouwekerk). De OLVrouwekerk werd de zetel van de derde orde. [6]
Leken die lidmaatschap van de derde orde een stap te ver vonden, vanwege de verplichtingen die dat inhield, konden deelachtig worden door lid te worden van de broederschap van het H. Scapulier van OLVrouw van de berg Karmel. Het woord scapulier is afgeleid van het Latijnse scapula (schouder). Het is een lap stof met in het midden een opening voor het hoofd en dient als werkschort ter bescherming van het habijt.
Volgens de karmelitaanse traditie gaat de scapuliersdevotie terug op een visioen dat priorgeneraal Simon Stock (1166-1265) op 16 juli 1251 in Cambridge had. Maria verscheen aan hem en overhandigde hem het scapulier, dat de karmelieten zouden moeten dragen als teken van haar bescherming naar lichaam en ziel en als teken van de eeuwige zaligheid voor de karmelieten die in dat kleed stierven.[7]
Op 15 augustus 1717, de feestdag van Maria Tenhemelopneming, werd door pastoor Johannes Lenaerts de Martinuskerk te Wijck het broederschap van de H. Scapulier opgericht.[8]
Na verovering van Maastricht door de Fransen (1794) werden de activiteiten van de broederschap op een laag pitje gezet [9] om na 1804 weer actief te worden [10].
In 1951 werden festiviteiten georganiseerd in het kader van 750 jaar scapulier. Charles Vos werd benaderd een nieuw beeld van OLVrouw van de berg Karmel te maken. Het hoogtepunt van de festiviteiten was de inzegening van het gipsen beeld op 20 juli. Honderd bruidjes baden na de inzegening een gebed van toewijding. Het beeld werd vervolgens tijdens de bronk van 22 juli meegevoerd.
Sinds 2010 is de broederschap van OLVrouw van de berg Karmel niet meer actief. [11]
Een ten voeten uit in S-houding staande gekroonde Maria, gekleed in een lang kleed.
Haar armen zijn naar beneden gericht; met beide handen houdt zij de scapulier vast voor de geknielde Simon Stock, die het ordekleed van de karmelieten draagt. Met zijn handen maakt hij een zegenend gebaar. Zijn blik is naar voren gericht zodat er geen contact is tussen Maria en hem.
Gerardus Majella
De (voormalige) Sint Gerarduskerk in de Wijcker Grachtstraat 30 (6221 CX Maastricht).
In de St. Martinuskerk herinnnert een Gerardusbeeld aan de voormalige kerk.[12]
Het beeld is niet in de kerk aangetroffen.
Ontwerptekeningen voor beelden van H. Jozef en H. Antonius voor Martinuskerk, Wijck Maastricht
Particuliere collectie, Maastricht *1
Tekening, potlood en aquarel
Niet gesigneerd, niet gedateerd *1
In de ontwerptekening, die beide heiligen staand op iets, dat op een rotsblok lijkt, afbeeldt, heeft Charles Vos met het tekenen van de altaarkaarsen al aangegeven dat we te doen hebben met reliëfs die "hoog" tegen de muur moeten komen te hangen. Ze waren bestemd voor de kerk van St. Martinus te Maastricht-Wijk.
Opmerking: er is ook een gipsen voorstudie van H. Jozef in de kerk van St. Antonius van Padua, Maastricht Nazareth. Na sluiting van deze kerk is het beeld naar de kerk van St. Johannes de Doper in Limmel (Maastricht) overgebracht. *1
[1] www.kerkgebouwen-in-limburg.nl
[2] www.meertens.nl, april 2008; Paulussen Charles Vos 1888-1954, tentoonstelling 13-11-1994 tot en met 29-01-1995, Gemeentemuseum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne, Weert 1994
[3] Jacobs, A. De derde orde van Onze Lieve Vrouw van de berg Karmel en de broederschappen van het Heilig Scapulier in Limburg in Publications de la Société Historique et Archéologique dans Le Limbourg, deel 145 jaarboek 2009, blz. 205.
[4] Jacobs,A idem blz 206
[5] Jacobs,A idem blz 208
[6] Jacobs,A idem blz 212-213
[7] Jacobs,A idem blz 226
[8] Jacobs,A idem blz 235
[9] Jacobs,A idem blz 227
[10] Jacobs,A idem blz 239
[11] Jacobs,A idem blz 243
[12] Ubachs en Evers P., Historische encyclopedie Maastricht, Zutphen 2005, blz. 191
*1 Paulussen Charles Vos 1888-1954, tentoonstelling 13-11-1994 tot en met 29-01-1995, Gemeentemuseum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne, Weert 1994