SINT SERVAASBRON
Adres: Keizer Karelplein, Maastricht (voorheen Vrijthof ZW Maastricht)
Beeld St. Servaas als bisschop [0]
Beeld brons; gemerkt CH. VOS; bronsgieter A. Prowaseek, Leiden; afmetingen: 187cm x 110cm x 75cm; sokkel, basaltsteen; afmetingen: 160cm x 51cm (achterzijde) x 70cm; voorzijde: waterbekken 16cm x 111cm x 35cm. Bronbekken met oorspronkelijk toegang via twee treden; ontwerp architect A. Boosten; octogoon met een grootste doorsnede van 370cm; elke zijde 72cm x 162cm; basaltsteen; binnenzijde van bekken bekleed met koper, kerkelijk kunstatelier Edm. Kersten, Maastricht. [1]
In 1934 werd ter financiering van het beeld een kaart verkocht voor de prijs van 25 cent.
Een bronmonument, opgericht op initiatief van het comité "Heiligdomsvaart 1937", ter herdenking van de 1550-ste sterfdag van Sint Servaas; Vrijthof (zw-hoek) Maastricht.
Na de restauratie van de St. Servaaskerk in de tachtiger jaren van de twintigste eeuw is het monument verplaatst naar het Keizer Karelplein.
Sint Servaas is als bisschop ten voeten uit afgebeeld, met mijter op, staf in rechter- en sleutel in linkerhand. Opschrift, aan onderzijde van het in zwierige plooien vallend gewaad:
"LAETIFICAT * CIVITATEM DEI * FLV-MINIS * 1MPETUS": "De snelle stroom van de rivier stemt de stad Gods tot vreugde".
De buitenzijde is voorzien van drie reliëfs, taferelen uit het leven van de Heilige:
St. Petrus overhandigt de "hemelse" sleutel aan St. Servaas (70cm x 50cm);
Het overbrengen van de relieken - van Tongeren naar Maastricht - door St. Servaas (67cm X 55cm);
Een engel overhandigt staf aan St. Servaas: bisschopswijding (66cm x 53 cm).
De reeks bronmonumenten die het Vrijthof sinds de late middeleeuwen gekend heeft, werden allen voorzien van water dat via houten leidingen werd aangevoerd uit de natuurlijke Servaasbron die zich in Biesland bevindt. Bij dit in 1934 opgerichte monument is met die traditie gebroken en ontspringt het (leiding)water aan de voet van het beeld waar de staf van St. Servaas de grond raakt om vandaar af te vloeien in iet bekken. [2]
Eind december 1933 vroeg het comité voor de Heiligdomsvaart aan de gemeente om grond in erfpacht af te staan aan het RK Kerkbestuur van de Sint Servaaskerk voor de oprichting van de Servaasbron. De gemeente stelde een stuk grond ter beschikking. B en W stelde de Raad voor de diverse werkzaamheden in verband met de oprichting van de bron uit te voeren op kosten van de gemeente. [3]
De onthulling vond plaats op 12 mei 1934, in het bijzijn van de kerkelijke en wereldlijke autoriteiten, grote stoeten wit geklede bruidjes en maagden, een voor de gelegenheid samengesteld mannenkoor van 500 zangers van onder leiding van toenmalige dirigent van de Mastreechter Staar dhr Peter Gielen.
Om 16.00uur vertrok een stoet van hoge gasten van de pastorie van deken Wouters naar de kiosk op de Vrijthof. Hierna volgde een defilé. Na afloop hiervan namen de hoge gasten plaats voor het Servaasmonument.
Mr. F. Janssen, voorzitter van comité voor de Heiligdomsvaart, sprak een begroetingswoord. Het idee voor dit beeld was ontstaan bij gelegenheid van de Heiligdomsvaart in 1930 toen een groot beeld van St. Servaas (van de hand van Charles Vos) het plein versierde.
Janssen "bracht nog dank aan de ontwerpers van het monument, de Heeren Vos, beeldhouwer, en Boosten, architect, wier groote toewijding, in staat stelde, het werk te volbrengen en heden tot de onthulling te kunnen overgaan." De feestrede werd vervolgens uitgesproken door pater Hentzen. Daarna betrad Mgr. Lemmens het spreekgestoelte om het monument te onthullen. [4]
Degenen, die een bepaald bedrag storten, werden vermeld op een oorkonde als Stichter, die op de dag van de onthulling en inwijding van het monument werd ingemetseld. [4a]
De Sint Servaasfontein, sinds decennia op het Vrijthof, werd in 1990 zijn plek ontnomen.Deze ingreep was na de restauratie van de kerk nodig om de terrasvorming aan te passen aan de nieuwe situatie, die ontstond toen de twee nieuwe toegangspoorten ter weerszijden van de apsis in gebruik werden genomen. [4b]
Bij zijn zestigste verjaardag verscheen een artikel in het Limburgs Dagblad waar de St. Servaasbron ter sprake werd gebracht: "Charles Vos is een zwijgzaam man. Op zijn atelier heeft hij misschien meer beelden gemaakt dan woorden gesproken. Maar hij bezit een geestigheid, die zich al boetserend uit, omdat de klei nu eenmaal zijn "stem" is, en al zijn beelden ontstaan onder monkelende binnenpret. Hij heeft maar drie mannekes nodig om de intocht van St. Servaas tegen de wand der fontein uit te beelden, maar zijn relief is historisch volledig. Het is alsof hij proeft met een zesde zintuig wat men een ander artiest moet uitleggen. Vergelijk dit reliëf met de "intocht van St. Servaas" zoals een collega die een omhaal van talrijke figuratie op de gebeeldhouwde manchet van de Wilhelminabrug heeft afgebeeld: Een Servaas te paard fier als een feestelijke Sinterklaas. Mis! Vos weet dat beter. Servaas liep te voet want er zijn legenden die spreken van hevige dorst. En het hoofdmotief van Vos' reliëf is zelfs niet St. Servaas, maar dat is de reliekenkast! Die kwam naar Maastricht, en Servaas begeleidde deze schat. De collega-beeldhouwer der Wilhelminabrug heeft de reliekenkas helemaal vergeten, vermoedelijk omdat de Rijkswaterstaat dat er niet bijgezegd had. En zie hoe die twee mannekes die de kast dragen, lopen, strompelen. Dat ding is zwaar, en die weg was lang. Het zit er allemaal in, inclusief de eksterogen van twee dragende levieten." [4c]
Jan Beerens [5] beschrijft het beeld:
"Het vrijstaande beeld op het Vrijthof beeldt den bisschop als den milden heilige, neerblikkend op de aarde. Dit beeld rijst voor ons op met heel den zwier der barokke sculptuur. De voeten tot voortschrijden gereed, staat St. Servaas voor ons. Naast den voorttredenden voet, plant zijn hooggeheven rechterhand den ranken bisschopsstaf, de zijdelings geheven linkerhand houdt den monumentalen sleutel, over schouders en armen golft de bisschopsmantel. Op den zwierig geboetseerden romp rust het mild gebogen hoofd, dat de opvlammende, uitwaaierende beweging prachtig herleidt. De trekken van het gelaat zijn mild en ernstig. De onwerkelijkheid in pose en gebaar (men zie naar het maniërisme van de sleuteldragende hand) verraadt een zekere pathetiek, welke uit een barok levensgevoel ontspringt, en men zou zich kunnen afvragen welk een toekomst dit werk heeft. Zal het zich door grootheid van gevoel kunnen handhaven, of zal het verloopen in uiterlijken zwier? Wij weten het niet, maar de weg dien deze beeldhouwer ging, is zeker niet zonder gevaar.”
ontwerp van de Servaasbron
ontwerp van de Servaasbron
In 1934 werd ter financiering van het beeld een kaart publicatie bij het gereedkomen van het monument
verkocht voor de prijs van 25 cent
de onthulling van het monument
de onthulling van het monument
de onthulling van het monument
de oorkonde
st servaasbron nog op de Vrijthof
st servaasbron nog op de Vrijthof
de ontmanteling van de bron op het Vrijthof juni 1986 (Dagblad de Limburger)
huidige locatie op Keizer Karelplein
Ontwerp Servaas kop
Particulier bezit (Collectie Peters Smeets)
Gips, groen gepatineerd
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1934]
Afmetingen: hoogte 31cm, breedte 24cm en diepte 29cm
Op een vijfhoekige console met ongelijke benen staat op een cilinder het hoofd van St. Servaas.
Dit is het ontwerp in gips, op ware grootte, van het bronzen St. Servaasbeeld op het Keizer Karelplein in Maastricht.
foto Peters Smeets
Replica
Locatie onbekend
Uit een foto uit het tijdschrift Het Zuiden uit 1951 blijkt dat er nog een replica van het beeld is. Bijgevoegde tekst luidt "Maastricht. Bonnefantenstraat 2. Replica van het Sint Servaasbeeld van Charles Vos. Het beeld wordt vervoerd naar Roermond in verband met een tentoonstelling. Uiterst rechts: de beeldhouwer Charles Vos."
foto: Het Zuiden
Replica
In de Limburger Koerier van 9 april 1934 verscheen onderstaand artikel:
"ZUID-LIMBURG Maastricht. Een derde St. Servaasbeeld van Charles Vos.
Het Comité voor het St. Servaas-Eeuwfeest 1934 koesterde bereids lang het streven om, nu in dit jaar in Maastricht twee openbare St. Servaasmonumenten zullen verrijzen - één in brons op het Vrijthof en één in massieven hardsteen op de St. Servaasbrug, beide uit te voeren door Charles Vos - mede de beschikking te krijgen over eene kunstzinnige beeltenis van den grooten Heilige, welke meer bepaald bestemd en geëigend is eene plaats in te nemen in meer intiemen huiselijken kring by de Katholieken.
Thans is het Comité op schitterende wyze in zijn streven geslaagd en wel dank zij de groote welwillendheid van onzen Maastrichtsehen kunstenaar bij uitnemendheid, den beeldhouwer Charles Vos.
De uitvoering van een aanvankelyk voornemen tot reproductie op kleine schaal van het beeld der St. Servaasfontein stuitte op technische en andere bezwaren, weshalve de heer Charles Vos besloot, belangloos ter beschikking van het Comité te stellen een door hem speciaal voor dit doel ontworpen beeldje van St. Servaas, ter grootte van ongeveer veertig centimeters.
Van dit beeldje zijn in opdracht van het Comité door het bekende atelier van de firma Hack-Butten, Wolfstraat, buitengewoon goed geslaagde reproducties gemaakt, welke tot een beperkt aantal verkrygbaar zullen worden gesteld in enkele uitvoeringen als: in bronstinten (groen - bruin - gepatinéerd), in lichte en donkere terra-cotta-kleur en in oud-ivoor-tint.
Dit beeld, hetwelk naar het oordeel van bevoegde beoordeelaars hooge kunstwaarde vertegenwoordigt, wordt vanaf heden geëxposeerd in den Kunsthandel Dejong-Bergers, den boekhandel Meyer-Dupuits, den boekhandel J. H. Vos, by de Uitgevers-Maatschappij "Veldeke" en de firma Hack-Rutten.
De opbrengst komt ten bate van het fonds voor de oprichting van het St. Servaas-monument op het Vrijthof."
[0] Tekst van het artikel gebaseerd op: Limburger Koerier 8 september 1933; Limburger Koerier 24 maart 1934; Limburger Koerier 20 januari 1935; Limburger Koerier 14 mei 1934 en Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straatbeelden, Maastricht 1988
[1] Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straatbeelden, Maastricht 1988
[2] Boetkens, Beeldig Maastricht, Maastricht 1983
Graatsma, Paulussen, Charles Vos, straatbeelden, Maastricht 1988
[3] De Nieuwe Koerier van 20 december 1933 en 19 januari 1934; de Tijd 21 december 1933
[4] De Nieuwe Koerier van 14 mei 1934
[4a] T., beeldhouwer Charles Vos wordt zestig jaar; Limburgs Dagblad 8 september 1948
[4b] Limburgsch Dagblad 3 februari 1934
[4c] Dohmen B, Jaarboek Maastricht 1989
[5] Beerens Jan, Het beeldhouwwerk van Charles Vos in RK het Bouwblad jg. 6 nr. 11 27 december 1934, blz. 166-169
