maandag, 11 november 2013 09:56
Verzetsmonument Belastingen (Terra Nigrastraat)
VERZETSMONUMENT BELASTINGEN
Adres: Terra Nigrastraat 10, 6216 BL Maastricht (in de entree)
Zandsteen
Gesigneerd Ch. Vos (rechts beneden), niet gedateerd [1947]
Afmetingen: hoogte 89cm, breedte 60cm en diepte 10cm.
Reliëf ter nagedachtenis van gesneuvelde belastingambtenaren in Maastricht tijdens de Tweede Wereldoorlog, de onthulling was op30 december 1947.
In 1882 liet koffiebrander J. Hustinx een herenhuis bouwen in de Kapoenstraat (nummer 2). In de jaren twintig van de vorige eeuw kreeg het pand de bestemming als belastingkantoor. [1]
Het reliëf van Vos heeft vanaf 1947 in de gevel tegenover de hoofdingang van het Rijksbelastingkantoor gehangen. In 1962 werd het verplaatst naar de Stadhuisstraat en bij de verhuizing van het belastingkantoor in 1988 naar de Terra Nigrastraat is het reliëf in de entree van het nieuwe gebouw geplaatst.
De "groep" Dresen [2]
In Maastricht hadden enkele oud-militairen (na terugkeer uit krijgsgevangenschap in 1940) de handen ineen geslagen om de bezetter waar mogelijk de voet dwars te zetten. Eén van die initiatieven ging uit van P.M.J.(Pierre) Dresen (1897 - 1942), D.I. (Dirk) Hage (1909 - 1942) en R.H. (Roelf) Bartels (1888 - 1942). In de "groep Dresen" zaten medewerkers die werkten bij de marechaussee en douane (en de belastingen). Tot de groep behoorden velen die een wapen mochten dragen en zich op elk gewenst tijdstip op straat konden begeven. De grensbewakers mochten, binnen een zekere limiet, vrijelijk de landsgrenzen passeren. Tegen het einde van 1940 beschikte de "groep Dresen" over verzetsrelaties in Maastricht en omgeving, Sittard en de mijnsteek (de "groep Bongaerts) en zelfs daar buiten. De eerste verzetshandeling van de groep was om Franse krijgsgevangenen naar huis te brengen. De douaniers speelden hierbij een belangrijke rol. Later kwam hierbij de hulp aan geallieerde piloten en andere vluchtelingen. Later zou spionage, sabotage en uitgifte van pamfletten/tijdschrift tot de taken van subgroepjes gaan behoren.
De groep Maastricht
Douwe Verhagen (geboren 8 oktober 1917 [3]) kreeg op 22 juni 1940 een aanstelling als tijdelijk hulpcommies bij de Inspectie Invoerrechten en Accijnzen te Maastricht met als standplaats St. Geertruid en werd later overgeplaatst naar het grenskantoor in Maastricht-Caberg.
Onder sommige, aan dit kantoor verbonden douaniers en belastingambtenaren, zoals Dirk Hage (geboren 17 februari 1909, hulpcommies bij de Inspectie Invoerrechten en Accijnzen) en Egbert Wolf (geboren 7 september 1917, hulpcommies bij de Inspectie Invoerrechten en Accijnzen ) heerste een sterk anti-Duitse stemming.
Zij allen speelden een belangrijke rol om de vluchtelingen de Belgische grens over te brengen (Caberg, Eijsden, Geulle).
Politieman J. Blokker, uit Heer, kreeg een tip over het verzet die hij meteen doorspeelde naar Nitsch die een onderzoek instelde en de V-Man A. Engwirda inzette.
Dit leidde tussen 1 en 12 december 1941 tot de arrestatie van in totaal drieëntwintig personen.
Elf gearresteerden kregen het zogenaamde "Schutzhaft" opgelegd en werden via Amersfoort naar Duitsland gedeporteerd. De meesten van kwamen in de loop van 1942 en 1943 in het kamp Neuengamme om het leven. Van de belastinggroep Maastricht behoorde hiertoe:
Egbert Wolf op 4 december 1942
Douwe Verhagen op 18 januari 1943
Dirk I Hage op 5 april 1943
Deurwaarder der directe belastingen Derk van Assen [4]
Derk van Assen werd geboren op 9 oktober 1891 in het Overijsselse Hasselt. Hij was deurwaarder der Direkte Belastingen in Maastricht en ouderling van de Gereformeerde Gemeente. Al spoedig na de Duitse inval ontplooide hij uiteenlopende verzetsactiviteiten. Hierbij werd hij bijgestaan door Arie van Mansum en andere leden van de Gereformeerde Gemeente. Van Assen regelde de vlucht van joden naar België en het neutrale Zwitserland. Hij werkte samen met ex-militairen, met de verzetsgroep rond Pierre Dresen in Maastricht en die van Charles Bongaerts in de mijnstreek. Na verloop van tijd zette hij zich ook in voor de hulp aan gestrande geallieerden en droeg hij bij aan de verspreiding van illegale bladen als Vrij Nederland en Trouw. Van Assen speelde tevens een hoofdrol bij het onderbrengen en verzorgen van onderduikers. Ook was hij betrokken bij het samengaan van de protestants-christelijke en katholieke onderduikorganisaties in Maastricht.
Toen de Sicherheitspolizei in Den Haag Van Assen met zijn omvangrijke verzetsactiviteiten via infiltranten binnen de verzetsorganisatie op het spoor kwam, werd hij op 24 juli 1943 door de Haagse Sipo gearresteerd. Dit tot woede van de Sicherheitsdienst in Maastricht, omdat op deze wijze de plannen van Richard Nitsch werden gedwarsboomd. Hij had Van Assen al een tijd laten schaduwen om zo het illegale netwerk waarbinnen de verzetsman zich bewoog, te kunnen ontrafelen. Nadat Van Assen (zonder resultaat) aan een zwaar verhoor werd onderworpen, werd hij opgesloten in het Huis van Bewaring te Maastricht. Al spoedig werd door zijn verzetsmakkers een plan beraamd om hem te bevrijden. Via gevangenisarts Castermans werd Van Assen besmet met paratyfus, zodat een ziekenhuisopname noodzakelijk zou worden. Uit een hospitaal zou Van Assen minder moeilijk te bevrijden zijn. Het plan werd echter doorzien doordat de Sicherheitsdienst in Den Haag via de infiltranten werd ingelicht. Brigadeführer Schöngarth gaf de afdeling in Maastricht opdracht tot onmiddellijke executie. De SD'ers Ströbl, Nitsch en Conrad reden vervolgens met Van Assen in een auto naar de Schadijkse bossen in Horst en schoten hem daar op 14 september 1943 dood.
Toen de Sicherheitspolizei in Den Haag Van Assen met zijn omvangrijke verzetsactiviteiten via infiltranten binnen de verzetsorganisatie op het spoor kwam, werd hij op 24 juli 1943 door de Haagse Sipo gearresteerd. Dit tot woede van de Sicherheitsdienst in Maastricht, omdat op deze wijze de plannen van Richard Nitsch werden gedwarsboomd. Hij had Van Assen al een tijd laten schaduwen om zo het illegale netwerk waarbinnen de verzetsman zich bewoog, te kunnen ontrafelen. Nadat Van Assen (zonder resultaat) aan een zwaar verhoor werd onderworpen, werd hij opgesloten in het Huis van Bewaring te Maastricht. Al spoedig werd door zijn verzetsmakkers een plan beraamd om hem te bevrijden. Via gevangenisarts Castermans werd Van Assen besmet met paratyfus, zodat een ziekenhuisopname noodzakelijk zou worden. Uit een hospitaal zou Van Assen minder moeilijk te bevrijden zijn. Het plan werd echter doorzien doordat de Sicherheitsdienst in Den Haag via de infiltranten werd ingelicht. Brigadeführer Schöngarth gaf de afdeling in Maastricht opdracht tot onmiddellijke executie. De SD'ers Ströbl, Nitsch en Conrad reden vervolgens met Van Assen in een auto naar de Schadijkse bossen in Horst en schoten hem daar op 14 september 1943 dood.
H. Th. Lemson (Henk) [5]
Hij werd te Maastricht geboren op 15 april 1924. Hij was schrijver directe belastingen.
Hij behoorde tot een KP in Friesland [6]
Op zaterdag morgen 7 april 1945 deed de Sicherheitsdienst uit Sneek en Groningen in samenwerking met de Landwacht een grootscheeps opgezette aanval op de Marechausseekazerne in Makkum. Zij waren in de veronderstelling dat dit het hoofdkwartier van de verzetsbeweging was. Er werd echter niets gevonden. Vervolgens werd een razzia uitgevoerd in de plaatselijke conservenfabriek van Van den Berg. De bezetter had een lijst met namen die door een verrader was samengesteld. In de fabriek en in het dorp werden verscheidene arrestaties verricht, terwijl in de fabriek ook wapens werden gevonden. Nadat uit Schraard de veehouder Fetze Elgersma en zijn onderduikers Jan Emmens uit Zuidbroek en Hermanus Falkena uit Hilversum waren opgehaald, werden zes mannen, na zwaar te zijn mishandeld, om vier uur achter de inmiddels in brand gestoken kazerne doodgeschoten: Hobbes Dijkstra, Hendrik Lemson, Sjoerd Adema, Jacobus Keller, Fetze Elgersma en Hermanus Falkena.
Het reliëf is opgebouwd uit een drietal delen. Boven een afbeelding, het middelstuk is een tekstvlak en onderaan het Nederlandse wapen.
Boven:
Centraal op een vierkante console is een vrouwenfiguur met afgewend gezicht naar links (wellicht Irene, de Godin van de Vrede) staande afgebeeld. Zij draagt een lang kleed met korte mouwen. Haar beide armen zijn uitgestrekt. In haar rechterhand houdt ze een lauwerkrans met lint vast. Onder deze arm staat een tweetal mannen frontaal weergegeven. De rechter man (voor de toeschouwer) heeft de ander bij zijn rechterschouder vast; zijn andere hand ligt voor op de linker bovenarm van zijn kameraad. De tweede man houdt zijn armen omlaag ietwat gespreid, wanhoop uitstralend. Dit zijn de beide mannen die door de Duitsers zijn gefusilleerd.
Onder de linkerarm van de vrouw zijn een drietal uitgemergelde mannen uitgebeeld. De middelste staat nog recht op met afgewend gezicht naar links en houdt de man aan zijn rechterzijde met beide armen vast; deze man met afgewend gezicht dreigt in elkaar te zakken. De buitenste man zit in elkaar gezonken op de grond. De drie mannen zien de dood in de ogen. Dit zijn de drie verzetsstrijders die in het concentratiekamp het leven hebben gelaten.
Boven de linkerhand van de vrouw een vredesduif met een palmtak.
Onder de twee bij elkaar staande mannen de tekst: 1940-1945
Midden een tekstvlak:
Tekst:
gefusilleerd
Derk van Assen 14 sept. 1943
Henk Th. Lemson 7 april 1945
overleden in een concentratiekamp
Dirk I Hage 5 april 1943
Douwe Verhagen 18 jan. 1943
Egbert Wolf 4 dec. 1942
Onder:
Onderaan is het wapen van het Koninkrijk der Nederlanden afgebeeld. Het wapen is in drie versies. Vos heeft het rijkswapen genomen; deze versie wordt door de regering, de rijksoverheid en daaraan verbonden instellingen gebruikt.
Het schild met daarop afgebeeld een rechtopstaande, gekroonde, getongde en genagelde leeuw met in zijn rechter voorklauw een in schuinlinkse stand gehouden zwaard en in de linker voorklauw een bundel van zeven pijlen.
Het schild wordt vastgehouden door twee "en profil" staande getongde en genagelde leeuwen. Op het schild is een kroon. Onderaan een banderole met de tekst: Je maintiendrai.
Vos heeft geen kleuren gebruikt bij het wapen. De schilddragende leeuwen zijn niet rechtopstaand afgebeeld. Zij zijn normaal staande afgebeeld waarbij zij met beide voorpoten het schild vasthouden.
[1] www.art-maastrichtuniversity.nl/nl/gebouwen, november 2013
[2] Cammaert, Het verborgen front- een geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog deel 1 en 2 , Maaslandse Monografieën, Leeuwarden 1994; blz 85-86,94-117
Aernsbergen van A., Onze gevallenen: herinneringen aan het verzet in limburg in de tweede wereldoorlog, Maastricht 1964; bijlage onze gevallenen blz. 167, 158, 159, 161 en 165, voorts blz 24-25
[3] De geboortedata van alle verzetsstrijders komen www.erelijst.nl, november 2013
[4] Cammaert, Het verborgen front- een geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog deel 1 en 2 , Maaslandse Monografieën, Leeuwarden 1994, blz.278-283, 283, 315, 337, 340, 350, 402, 411, 640-643; www.4en5mei.nl, november 2013; www.hallohorstaandemaas.nl/Memoriekruis-Meterik, november 2013
[5] www.spanvis.nl/Verzetsstrijders1 , november 2013; www.4en5mei.nl, november 2013
[6] Hoe hij in Friesland terecht is gekomen, heb ik niet kunnen achterhalen. Wellicht dat hij eerst in het verzet in Maastricht actief is geweest en gevlucht is naar Makkum waar hij ondergedoken heeft gezeten.