U bevindt zich hier: Start 
Religieuze werken Overig religieus werk Nederland (excl. Limburg) Berg en Bosch (Bilthoven)
Religieuze werken Overig religieus werk Nederland (excl. Limburg) Berg en Bosch (Bilthoven)
vrijdag, 07 mei 2010 00:00
Berg en Bosch (Bilthoven)
BERG EN BOSCH (BILTHOVEN)
Adres: (voormalig sanatorium) Berg en Bosch, Prof. Bronkhorstlaan 10, 3723 MB Bilthoven
In opdracht van de Katholieke Arbeidsbeweging werd het sanatorium Berg en Bosch te Bilthoven gebouwd. De eerste steenlegging vond op 3 februari 1932 plaats en het gebouw werd in juli 1933 in gebruik genomen.
Geneesheer-directeur was Dr. W. Bronkhorst. De verpleging werd verzorgd door de zusters Dominicanessen die in het Zustershuis op het complex werden gehuisvest.
In 1960 werd het gebouw in gebruik genomen als algemeen ziekenhuis. In 1980 kwam er een einde aan de samenwerking met de Katholieke Arbeidsbeweging. Als Medisch Centrum Berg en Bosch werden andere vormen van gezondheidszorg ontwikkeld. In 1993 volgde een faillissement.
De oorspronkelijke gebouwen van het voormalig sanatorium zijn voor het merendeel nog bewaard gebleven. Dit geldt ook voor de meeste kunstwerken. [1]
De kunstwerken in en aan het gebouw getuigen van religiositeit en van diepe verbondenheid van de arbeidsbeweging met God en met de Kerk. Naast Charles Vos leverde ook een andere Maastrichtenaar, Henri Jonas, kunstwerken (glas-in-lood) voor het gebouw. [2]
Herwonnen levenskracht
Hoogreliëf van geglazuurde tegels
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1932-1933]
Vanaf de Bronkhorstlaan ligt schuin tegenover het hoofdgebouw het voormalige economiegebouw. Op de voorgevel bevindt zich een hoogreliëf van geglazuurde tegels gemaakt door Charles Vos. Het is een voorstelling van Herwonnen Levenskracht, de naam die de Katholieke Arbeidsbewging had gegeven aan haar instelling ter bestrijding van de tuberculose. Links en rechts zijn twee zieke arbeiders afgebeeld in zittende en halfliggende houding. Zij worden ondersteund door liefdezusters, hun blik devoot naar de hemel gericht. In het midden staat de derde arbeider, een vitale kerel, met de armen wijd gespreid: hij heeft de ziekte overwonnen. Het hoofd is licht naar boven gericht, alsof hij de nieuwe levenskracht inademt. Linksboven staat de zon als bron van nieuwe vitaliteit. Een aantal zwarte zonnebloemen versterkt de zonnesymboliek. Alle elementen van de stichting Herwonnen Levenskracht zijn in dit reliëf samengebracht: de genezing van de zieken, de gerichtheid op de arbeiders en de roomskatholieke signatuur van de instelling. Door de expressieve kleuren en het lijnenspel is een reliëf ontstaan dat sterk contrasteert met de architectuur van het economiegebouw. In dit opzicht valt het werk enigszins uit de toon in vergelijk met de werken van de andere kunstenaars. [3]
foto: De Biltse Grift, september 1993
In het Bouwblad (zie vorige noot) werd een recensie opgenomen van Jan Beerends.
“Volkscher en daarom uitbundiger is het werk van Charles Vos, die in den gevel van het economiegebouw een groot reliëf in gebakken en geglazuurd aardewerk vervaardigde, symboliseerende den naam der stichting: "Herwonnen Levenskracht". Te midden van zwaar bloeiende zonnebloemen staat een jonge arbeider, de armen gestrekt naar het licht, den mond half geopend om de nieuwe levenskracht in te ademen. Rechts en links van deze staande figuur staan twee verpleegden afgebeeld in half liggende, half zittende houding, ondersteund door liefdezusters. Het tafereel dat in sterke, expressieve kleuren is uitgevoerd, vertoont die barokke oversteigering der gevoelens, die het een theatrale bewogenheid verleent. Wij merken hierbij op, dat wij het woord theatraal hier niet gebruiken in ongunstigen zin, doch eenvoudig als kenmerk van het barokke levensgevoel dat zich in de werken van Vos en van menig ander modern kunstenaar wederom baan breekt. Het gevaar, dat het pathos de innerlijke kracht ondermijnt, is hier zeker niet denkbeeldig, wij wezen hier reeds op in onze afzonderlijke beschouwing over den beeldhouwer Charles Vos, enkele maanden geleden. Ondanks deze bezwaren, die overigens meer een verdere ontwikkeling in deze richting gelden, achten wij dit een zeer geslaagd werkstuk, dat ook decoratief uitstekend werkt en het ten opzichte van den muur prachtig "doet".”
Mantelmadonna
Een hoogreliëf van geglazuurd aardewerk
Gesigneerd CH. VOS, niet gedateerd [1932-1933]
Het eigenlijke sanatorium kende een gebouw met meerdere verpleegafdelingen. Aan de rechterzijde was het Jozefpaviljoen (de mannenafdeling) en links het Mariapaviljoen (voor vrouwen). De weg naar het kinderpaviljoen was rechtuit de lange gang door. Rechts washet Tarcisiuspaviljoen voor jongens, en links het Imeldapaviljoen voor meisjes. Daar, aan het einde van de gang, op de splitsing naar de beide kinderafdelingen, is een hoogreliëf van geglazuurd aardewerk van de hand van Charles Vos, een zogenaamde "mantelmadonna". [4]
In de Middeleeuwen werden rampen, zoals ziekte en oorlog, beschouwt als een wilsuiting van God. De mensen konden zich onder bescherming stellen van een heilige of nog beter Maria zelf. [5]
Maria is centraal afgebeeld in een wit kleed. Met haar gespreide armen houdt zij een blauwe mantel open, die met een gesp bovenaan is vastgemaakt. Onder deze mantel biedt zij bescherming aan een zevental kinderen. Aan haar rechterzijde staan vier kinderen, aan de andere zijde drie. De twee middelste kinderen hebben zich aan Maria vastgeklampt. De anderen hebben een arm omhooggericht naar Maria. De blik van alle kinderen is omhoog gericht naar Maria die de kinderen aankijkt.Aan de bovenzijde op de wolken zijn een zestal engelenkopjes aangebracht (drie links en drie rechts). Ook hun blik naar Maria gericht.
Foto: De Biltse Grift, maart 2002
Heilige Familie
Een hoogreliëf van geglazuurd aardewerk, donkerblauw
Niet gesigneerd, niet gedateerd [1932-1933]
Locatie: gang achter hoofdgebouw.
De term Heilige Familie wordt gebruikt om de verschillende combinaties van heilige figuren aan te duiden. [6]
Aan de rechterzijde van de afbeelding staat Jozef, die een lang kleed draagt. Hij steunt met zijn rechtearm op een voorwerp dat op de grond staat, zijn andere houdt hij gebogen voor zijn borst. Naast hem zit Maria op een zetel met haar Zoon op haar schoot. Zij omklemt het Kind met beide armen met haar handen ineen gevouwen op haar knieën liggend.
Aan de linkerzijde staat een tweetal boeren die zich tot de Heilige Familie richten. De voorste zit geknield op de grond met gevouwde handen op borsthoogte, biddend met zijn blik naar boven gericht. Achter hem staat de tweede boer met in zijn rechterhand een bloem (waarschijnlijk een lelie), zijn linkerhand heeft hij in een hoek van negentig graden naar boven gericht. Zijn hoofd is licht naar beneden gebogen waardoor zijn blik eveneens op de Heilige Familie is gericht.
Centraal in de afbeelding tussen de Heilge Familie aan de ene kant en de boeren aan de andere kant is de kop van een kalf zichtbaar.
Foto: De Biltse Grift, maart 2002
[1] Gebaseerd op www.historischekringdebilt.nl, mei 2010, Limburger Koerier 15 juli 1933, De Tijd 15 juli 1933
[2] Haan-Beerends Lies, De strijd tegen volksziekte nr 1; in De Biltse grift, september 1993, blz. 4
[3] Heiden, van der Jan, Beeldende kunst in Berg en Bosch, verslag van en speurtocht; in De Biltse Grift, september 1993, blz. 12;
Beerens Beeldende kunst in het sanatorium "Berg en Bosch" in Het RK Bouwblad jg. 7 nr. 5 3 november 1935
[4] Heiden, van der Jan, Beeldende kunst in Berg en Bosch, verslag van en speurtocht; in De Biltse Grift, september 1993, blz. 12
[5] Drees, Ellen, De kunst van het overleven, in De Biltse Grift, maart 2002, blz.. 17
[6] Drees, Ellen, De kunst van het overleven, in De Biltse Grift, maart 2002, blz. 17